Nederland is klaar met hem, maar toch ook niet: waarom Rutte ondanks alle kritiek nog premier is
Wederom overleefde premier Rutte een motie van wantrouwen. Als een kat lijkt hij negen politieke levens te hebben. Op tweede pinksterdag waren regeringspartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie nog aan het bakkeleien over de verkiezing van de Eerste Kamer de volgende dag.
Er lag al weken een ingewikkelde berekening klaar over welk Statenlid op wie moest stemmen om het maximale aantal zetels te halen voor de coalitie. Uiteindelijk leidde dat ertoe dat zowel CDA als ChristenUnie er in de Eerste Kamer een restzetel bij kreeg, net als de doorgaans meewerkende oppositiepartij SGP. Maar dat er tot het laatste moment gedoe over was, zegt veel over de slechte onderlinge verhoudingen
Ministers twijfelen of kabinet-Rutte IVhet einde van het jaar haalt !!
Binnen het kabinet zien ze het met lede ogen aan. Alle vier de partijen hebben pijnlijk verloren bij de Statenverkiezingen. ,,Daardoor wordt het sluiten van elk compromis steeds lastiger’’, zucht een minister. ,,Alle vier hebben we last van een achterban die het niet meer vreet.’’
Mark Rutte is sinds 2006 de politiek leider van de VVD, sinds oktober 2010 minister-president van Nederland. Om ons te herinneren hoe verfrissend zijn aantreden als premier destijds was, moeten we diep in ons geheugen graven en van een zekere leeftijd zijn. We kwamen in 2010 uit een periode van Balkenende I, II, III en IV, toen het CDA nog bepalend was. Daar gingen twee kabinetten Kok (PvdA) en drie kabinetten Lubbers (CDA) aan vooraf.
Wantrouwen
De motie van wantrouwen boezemt niemand nog angst in, en premier Mark Rutte al helemaal niet. Toch zien we er bij het Groningen-debat opnieuw meerdere voorbijkomen. Hoe kon het zware politieke wapen zo bot worden? De toeslagenaffaire of de schade in Groningen vinden veel mensen erg, maar het bepaalt niet hun stemgedrag, blijkt uit onderzoek.
Sinds het aantreden van Rutte als premier werden er 97 moties van wantrouwen tegen hem of tegen leden van zijn kabinet ingediend, al waren die lang niet allemaal even serieus. Groningen was dat wel. Bij elke motie komt er een kras bij in zijn imago en verkleint de kans dat hij nog terugkeert na deze periode.
De ‘Motie van wantrouwen’ is verworden tot politieke routine op de dinsdagmiddag. Niemand in het ministersvak wordt nog nerveus als de PVV haar vertrouwen opzegt in premier Rutte, of wanneer de SP een motie van wantrouwen indient tegen het hele kabinet. Slechts sporadisch doet dreigen met zo’n motie er echt nog toe – neem het beruchte 1 aprildebat in 2021 – maar veel vaker is het over tot de orde van de dag na zo’n rode kaart.
We kiezen in Nederland graag voor zekerheid, veranderen doen we liever niet. Er zijn nu geen verkiezingen aanstaande en alle reden om peilingen niet heel serieus te nemen, toch valt op dat de VVD in de meeste recente peilingen ‘gewoon’ nog of weer de grootste partij van Nederland is. BBB was in maart nog de grote winnaar in álle provincies, maar moet de liberalen in de populariteitspeiling alweer voor zich dulden.
Ondertussen zijn grote problemen waar Nederland mee kampt niet opgelost. Om er een paar te noemen: de stikstof-, migratie-, woon- en Groninger gascrisis. De laatste leidde er deze week toe dat Rutte (weer) een motie van wantrouwen aan zijn broek kreeg, die (weer) geen meerderheid haalde en we gingen over tot de orde van de dag.
Noodplan
Binnen het CDA wordt alvast gesleuteld aan een noodplan voor vervroegde verkiezingen, maar past Wopke Hoekstra als leider wel in dit Plan B? Maar ook D66-leider Sigrid Kaag en VVD-aanvoerder Mark Rutte zijn allesbehalve zeker van hun positie als dit kabinet sneuvelt over asiel of stikstof.
Het CDA maakt zich op voor vroege verkiezingen. Maar de partij worstelt met het leiderschap: een wissel van Wopke Hoekstra is electoraal mogelijk verstandig, maar het oogt lelijk als de zoveelste partijleider bij het grofvuil belandt.
Het wordt een hete politieke zomer. Als het moet, zal het CDA de komende weken de confrontatie aangaan met coalitiepartners. En als het kabinet valt, is een leiderswissel een serieuze optie, vinden CDA’ers. Stoere taal die vorige zomer vooral in CDA-afdelingen in uithoeken van het land te horen was, klinkt nu ook in de partijtop. ,,We zijn sneuvelbereid, het is do or die’’, zegt een CDA’er.
De weken tot het zomerreces begin juli zijn cruciaal voor besluiten over stikstof en asielmigratie. Daardoor staat het voortbestaan van het kabinet op het spel. En anders dan vroeger zal het CDA níét koste wat kost de levensduur van het kabinet-Rutte IV rekken tot de verkiezingen van maart 2025, is de boodschap.
Wopke Hoekstra bevroor in april zelf nog een kabinetscrisis over stikstof door de onenigheid door te schuiven. De toverformule luidde toen: het CDA is tegen de stikstofdeadline van 2030 uit het coalitieakkoord, maar dat vechten we voor de zomer nog uit. In die periode zijn we nu beland.
Wanneer het CDA de andere partijen precies uitnodigt voor overleg is nog onbekend. Maar CDA’ers zeggen nog altijd dat de heronderhandeling er moet komen. En als de partij daarin – of rond asiel – niet genoeg zijn zin krijgt, dan moet het kabinet maar zonder hen verder: ,,Een kabinetsbreuk is echt niet een doel op zich, maar het kabinet in leven houden ook niet’’, zegt de CDA-bron. Het is een ‘explosieve situatie’. ,,Dus we moeten klaar zijn voor nieuwe verkiezingen.’’
Inhoudelijk deugt het CDA-verhaal, vinden ze van hoog tot laag binnen de partij, nu het ene na het andere visiestuk verscheen over regionaal beleid, het gezin, landbouw en klimaat. ‘Ik ben helemaal niet treurig over onze inhoud, die is goed’, schrijft Tweede Kamerlid Derk Boswijk in een verenigingsblad van de CDA-jongeren. ‘De grootste uitdaging ligt bij de mensen die de inhoud moeten overbrengen’. Daarom worden op het partijkantoor nu versneld voorbereidingen getroffen voor het samenstellen van een nieuwe kieslijst.
Boswijkjes en Bonteballetjes
En daarvoor heeft de partijtop heel wat ‘Boswijkjes en Bonteballetjes’ op het oog, doelend op Kamerleden Boswijk en Henri Bontebal. Zij worden intern beschouwd als de nieuwe lichting die het CDA de weg omhoog moet wijzen nu de partij in de peilingen nog slechts een handvol zetels over heeft. CDA’ers noemen daarnaast ook Kamerlid Inge van Dijk en nieuwkomer Eline Vedder als veelbelovende talenten, evenals CDA-gedeputeerde Mirjam Sterk uit Utrecht en Europarlementariër Jeroen Lenaers.
Wie wordt dan de lijsttrekker? Wopke Hoekstra heeft nog geen zetels kunnen winnen voor het CDA, dus worden vraagtekens gezet bij een herkansing voor de minister van Buitenlandse Zaken. Als hij dat zelf al zou willen.
Direct na de historische nederlaag bij de Statenverkiezingen van maart klonk bij een enkele regiobaron al de reflex ‘weg met Wopke!’ Maanden later circuleert zelfs in de partijtop het idee voor Plan B: een verkiezingscampagne met een nieuwe leider. Komende zomer moet dit alternatief dan worden voorbereid.
,,Je moet klaar zijn voor het geval het kabinet breekt’’, zegt een CDA-wethouder. ,,En ik denk niet dat Wopke het nog een keer moet doen. We staan op vijf zetels in de peilingen. Die basis is te smal.’’ Deze bron ziet meer in een kandidaat uit de regio. Een CDA-versie van Caroline van der Plas of een verrassende naam, zoals Sigrid Kaag ooit voor D66 was. Een fris, nieuw gezicht dat niet de loodzware erfenis draagt van jaren regeren en compromissen sluiten. ,,We moeten met iemand de verkiezingen in van wie mensen bij wijze van spreken niet eens weten dat hij een CDA’er is.’’
We moeten met iemand de verkiezingen in van wie mensen bij wijze van spreken niet eens weten dat het een CDA’er is, aldus CDA-ingewijde
Andere partij
Voorstanders van een leiderswissel geloven dat het tijdperk-Mark Rutte op zijn einde loopt. En de geschiedenis leert dat kiezers na het vertrek van een lang zittende premier voor een andere partij gaan, zoals PvdA’er Wim Kok volgde na CDA’er Ruud Lubbers. Toen Kok in 2001 zijn vertrek aankondigde, besloot ook het CDA te kiezen voor een leiderschapswissel. De in de peilingen impopulaire Jaap de Hoop Scheffer werd vervangen door het vrijwel onbekende Kamerlid Jan Peter Balkenende. Die wist zijn partij bij de volgende verkiezingen de grootste te maken en bleef ruim acht jaar premier.
Volgens een CDA-kabinetslid lopen in de partij nu genoeg mensen rond die het zouden kunnen: ,,Derk Boswijk heeft het. Maar ook anderen zijn geschikt.’’ Voor het optuigen van Plan B is ‘deze zomer een goed moment’. ,,Het probleem met Hoekstra is dat hij enorme naamsbekendheid heeft, maar slecht scoort op betrouwbaarheid. Uiteindelijk moeten mensen dat hokje kleuren achter jouw naam, de vraag is of het hem nog lukt om kiezers daarvan te overtuigen.’’
In de partijtop zitten ook CDA’ers die Hoekstra wél zien zitten als volgende lijsttrekker. Omdat hij ervaren is, hard werkt en nog altijd een geloofwaardig alternatief kan zijn als Rutte uit de gratie raakt. Daarbij is het kopiëren van een ‘Caroline-effect’ of ‘Kaag-scenario’ een keuze uit armoede: jarenlang proberen ‘VVD light’ te zijn heeft immers ook niet gewerkt voor de christendemocraten.
De vorige keer dat het CDA Hoekstra in de markt zette als verbeterde versie van Rutte liep dat uit op een fiasco. De CDA-campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 belandde in de handboekjes over hoe het niet moet, inclusief coronageblunder, brakke onderbouwing van verkiezingsplannen, slechte debatten en onderling geruzie.
Trauma nog niet verwerkt
Dat trauma is nog niet helemaal verwerkt. Die ‘lelijke jaren’ achtervolgen de partij nog altijd, zeggen bewindspersonen en partijgenoten. Het CDA is een ‘gedeukt merk’. En het scenario dat het CDA dan met nog maar vijf zetels deze zomer toe is aan zijn vijfde partijleider in vijf jaar tijd is weinig aanlokkelijk.
Al hoeft de partij misschien nog niet zo snel naar het noodplan te grijpen, de coalitie kan ook nog heel blijven, gelooft een andere CDA-bewindspersoon: ,,Niemand heeft belang bij verkiezingen, ook in de oppositie is bijna niemand er klaar voor. En ik proef bij alle vier de partijen toch een groot verantwoordelijkheidsbesef, met een oorlog in Europa en spannende economische vooruitzichten. Alle problemen zijn niet opgelost met een kabinetsval en een nog meer versplinterde politiek.’’
Gesproken is met CDA’ers uit het kabinet, het verenigingsbestuur, de Tweede Kamerfractie en gemeentebesturen.
Rutte officieel formateur, morgen gesprek over ‘de poppetjes’
VVD-leider Rutte is door de Tweede Kamer benoemd als formateur voor een nieuw kabinet. Na een formatiedebat steunt een meerderheid zijn benoeming, zodat hij op zoek kan gaan naar een nieuwe kabinetsploeg. Naar verwachting zal die in januari 2022 op het bordes staan bij de koning.
Vrijdag 17.12.2021 ontvangt Rutte Sophie Hermans (VVD), Sigrid Kaag (D66), Wopke Hoekstra (CDA) en Gert-Jan Segers (CU), met wie hij gisteren het coalitieakkoord sloot. Ze zullen namen uitwisselen van mensen die minister of staatssecretaris kunnen worden. Aansluitend is er ’s middags een persconferentie over de werkwijze van Rutte.
Vanaf 3 januari 2022 spreekt Rutte de kandidaten, die tegen die tijd zijn doorgelicht door de inlichtingendienst AIVD.
De benoeming van Rutte tot formateur volgt op het Kamerdebat over het coalitieakkoord dat gisteren is gepresenteerd. Daar deden ook de informateurs Remkes en Koolmees aan mee. Veel partijen hadden lof voor het harde werk van de informateurs, maar er klonk ook veel kritiek op allerlei punten van de inhoud van het akkoord.
Discussie over de zorgkosten
Vooral tegen de zorgplannen van de coalitie hebben veel oppositiepartijen bezwaar. Ze leggen die plannen uit als een structurele bezuiniging van ongeveer 5 miljard, die ze juist in coronatijd niet te verantwoorden vinden. Coalitiepartij de ChristenUnie vindt op zijn beurt de plannen te makkelijk worden weggezet als bezuiniging.
Met name de PVV, SP, PvdA en GroenLinks willen dat de zorgplannen anders worden ingevuld en GroenLinks-leider Klaver vindt het niet getuigen van een nieuwe bestuurscultuur dat de plannen ook al financieel vastliggen.
“U denkt gewoon door te gaan op de oude manier. Als u echt wil samenwerken, moet u daar de ruimte voor bieden, want dit is zoals iedere coalitie tot nu toe heeft gewerkt”, aldus Klaver.
Rutte waarschuwt juist voor een “koekoeksjong dat andere uitgaven het nest uit duwt”. Eerder kwam de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) met een vergelijkbare waarschuwing.
Zorgkosten
Zonder politieke maatregelen stijgen de zorgkosten de komende jaren van bijna 89 miljard euro in 2022 naar 95 miljard euro in 2026. Dat komt door vergrijzing en duurdere zorginnovaties.
De coalitiepartijen willen die groei afremmen, met uiteindelijk 4,5 miljard euro per jaar minder uitgaven in 2052. In 2026 moet er 782 miljoen euro minder aan zorg worden uitgegeven. De bedoeling is dat de kosten in dat jaar op 94,5 miljard euro uitkomen in plaats van op 95,3 miljard euro.
Een ander punt van kritiek van de oppositie was dat niet in detail is vastgelegd waar de vele miljarden die de coalitie beschikbaar wil maken heengaan. Ploumen (PvdA) en Klaver willen dat er voorafgaand aan de presentatie van het regeerakkoord “afrekenbare doelen” worden gesteld.
Van der Staaij (SGP), die – Rutte imiterend – zei dat “er met miljarden wordt gestrooid’ alsof het niks is”, sluit zich aan bij de oproep om doorrekeningen van de planbureaus.
Strafbaarheid van illegaliteit
Verder besprak de Kamer in het debat de ongewenstverklaring van mensen die illegaal in Nederland zijn. Een deel van de oppositie legt de beoogde uitbreiding van die ongewenstverklaring uit als een strafbaarstelling voor illegaliteit, iets waar juist coalitiepartij D66 zich in het verleden fel heeft verzet. Kaag verdedigde zich met de uitleg dat dit geen generieke strafbaarstelling van illegaliteit is, maar het sluitstuk van een langer proces.
In het coalitieakkoord staat dat mensen die illegaal in Nederland verblijven eerder een zogenoemde ongewenstverklaring krijgen. In Nederland zijn of komen is dan strafbaar.
Die ongewenstverklaring bestaat al en wordt gegeven aan mensen die geen verblijfsvergunning hebben en zijn veroordeeld voor een ernstig strafbaar feit (in of buiten Nederland), een gevaar zijn voor de openbare orde en veiligheid of meerdere malen de Vreemdelingenwet hebben overtreden.
De coalitie wil dit uitbreiden. Ook mensen die illegaal in Nederland verblijven, niet meewerken aan terugkeer naar hun land en overlast veroorzaken, krijgen zo’n ongewenstverklaring. Hoe dit juridisch geregeld gaat worden is nog niet duidelijk.
Ook het vertrouwen in Mark Rutte kwam veel ter sprake. Wilders (PVV) typeerde Rutte als een “politieke pyromaan die nu weer brandweercommandant wil worden”. De nieuwe bestuurscultuur die de oppositie en coalitie zeggen na te streven, was ook onderwerp van gesprek. Informateur Remkes zei dat de huidige cultuur niet is ontstaan onder de kabinetten-Rutte, of in Den Haag.
Met name D66-leider Kaag, die net als CU-leider Segers in april afstand nam van Rutte – “hier scheiden onze wegen” – werd bevraagd over haar hervonden vertrouwen in de VVD- leider. Ze legde uit dat dat een lang proces is geweest.
Sinds april hebben de twee politici veel tijd met elkaar doorgebracht en veel met elkaar gesproken. Kaag zegt dat, wanneer je problemen kunt overwinnen “met mensen van wie je van heel ver moet komen”, de relatie ook juist kan groeien. “Dan heb je een veel sterkere vertrouwensband dan met degenen die je dacht te kunnen vertrouwen”, aldus Kaag.
Rutte-4 kan verder, maar nieuwe bestuurscultuur ver weg tijdens debat over regeerakkoord
Tijdens het debat donderdag 16.12.2021 viel de woordcombinatie ‘nieuwe bestuurscultuur’ talloze malen, maar oude politieke reflexen voerden toch de boventoon. De oppositiepartijen trokken ouderwets van leer tegen het nog te vormen kabinet, Rutte, Kaag en Hoekstra op hun beurt luisterden vriendelijk naar hun voorstellen maar namen er geen over.
,,Nederland stemt rechts, maar krijgt daar links beleid voor terug”, concludeerde Joost Eerdmans van JA21. Dit kabinet is een bedreiging voor ons land”, vond Sylvana Simons van Bij1. ,,Rutte is een pyromaan die brandweerman wil worden”, aldus Geert Wilders (PVV).
De meest opvallende bijdrage kwam van Thierry Baudet: ,,Ik weet gewoon niet wat ik over het regeerakkoord moet zeggen. Ik sta zo’n andere wereld voor, ik ben het gewoon negens mee eens.” Baudet kwam net op tijd de vergaderzaal binnen, enigszins buiten adem, sprak uit zijn hoofd terwijl hij door het regeerakkoord bladerde en leek spontaan te improviseren. ,,Blijkbaar willen mensen die klote windmolens.” Hij begon zijn bijdrage met waar hij wél mee eens is: een nieuw nationaal historisch museum: ,,Meer geld voor het geheugen van Nederland.”
Ongewenst
Eerder vanmiddag werd D66-leider Sigrid Kaag door progressieve oppositiepartijen stevig bevraagd over de zogenoemde ongewenstverklaring. Met deze maatregel wil de coalitie overlastgevende uitgeprocedeerde asielzoekers uit veilige landen kunnen bestraffen als ze alles doen om terugkeer te voorkomen. Ze krijgen straks eerst een boete en kunnen daarna worden vastgezet en gedwongen worden uitgezet.
Partijen als Bij1, GroenLinks en Volt zijn bang dat hiermee illegaal verblijf in Nederland alsnog strafbaar wordt, iets waartegen D66 zich altijd principieel heeft verzet. ,,Het is slimmer opgeschreven, maar het staat er toch echt: illegaliteit wordt strafbaar,” zei GroenLinks-leider Jesse Klaver.
Kaag onderstreept dat het gaat om ‘een laatste stap, een sluitstuk in een heel zorgvuldig proces’ van een beleid om op te treden tegen overlastgevende asielzoekers uit veilige landen, die ook gewoon weer terug kunnen. ,,Het gaat niet over mensen die niet terug kunnen. Het gaat over mensen waar de meeste omwonenden enorme last van ondervinden.”
Woede over voorgenomen bezuiniging jeugdzorg
De plannen om het mes te zetten in de hulp aan jongeren met problemen, vallen slecht bij jeugdzorgmedewerkers. Een aantal stapt woedend uit een overleg met kabinet en gemeenten over de toekomst van de jeugdzorg.
In een brandbrief aan het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer schrijft een aantal vertegenwoordigers uit de jeugdzorg dat zij het onverantwoord vinden dat het toekomstige kabinet wil bezuinigen op de hulp aan jongeren. Zij dachten dat de afspraak was dat gemeenten en jeugdzorg samen plannen zouden maken over hoe de jeugdzorg beter en goedkoper kan. Maar nu hebben coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie al besloten om de komende jaren hoe dan ook tot een half miljard euro extra te korten.
Kinderen met ernstige problemen zoals eetstoornissen staan op de langste wachtlijsten, aldus Tosca Weinberg, jeugdzorginstantie Parlan
,,Iedereen heeft het over code zwart in de ziekenhuizen, maar in de jeugdzorg hebben kinderen met ernstige problemen zoals eetstoornissen te maken met de langste wachtlijsten’’, zegt Tosca Weinberg, een van de onderhandelaars. Samen met vier anderen stapt ze per direct uit het overleg met de overheid over de toekomst van de jeugdzorg. ,,We hebben de afgelopen maanden veel tijd en energie gestopt in het maken van een plan. Dat moest begin 2022 klaar zijn, maar vlak voor de deadline worden we ineens overvallen door het coalitieakkoord waarin staat dat er voor een half miljard euro bezuinigd wordt de komende jaren.’’
Ruzie
De afgelopen jaren liep de ruzie over de kosten van de jeugdzorg tussen kabinet en gemeenten hoog op. Sinds gemeenten in 2015 verantwoordelijk werden voor de hulp aan jongeren, stapelen problemen zich op. De wachtlijsten in de jeugdzorg worden langer en gemeenten kampen met grote financiële tekorten. Er moest een arbitragecommissie aan te pas komen die het kabinet verplichtte 1,56 miljard euro per jaar extra te betalen aan gemeenten om hun taken te kunnen uitvoeren.
Maar de arbitragecommissie stelde ook dat de kosten beter in de hand moeten worden gehouden. Sinds 2015 is het aantal ouders dat aanklopt bij gemeenten voor hulp aan hun kind enorm gestegen. Vaak gaat het op relatief lichte problemen als dyslexie of slaapproblemen. Daar gaat zo veel geld en aandacht heen, dat er te weinig overblijft voor kinderen met veel zwaardere klachten. Afgesproken werd dat gemeenten, rijk en jeugdzorginstanties met een plan zouden komen hoe dat in de toekomst beter en efficiënter kan.
Wij willen geen verantwoordelijkheid nemen voor deze onverantwoorde bezuiniging, aldus Tosca Weinberg, jeugdzorginstantie Parlan
Weinberg: ,,Het is prima om te kijken of alle hulpvragen wel onder de jeugdzorg moeten vallen. Het moet geen vergaarbak worden voor allerlei problemen. Waarom zijn bijvoorbeeld scholen niet verantwoordelijk voor hulp aan kinderen met dyslexie? We zijn er ook niet tegen dat er dingen worden hervormd. Maar toen in 2015 de jeugdzorg werd gereorganiseerd en gemeenten verantwoordelijk werden, is de fout gemaakt er tegelijkertijd een forse bezuiniging op te plakken. Dat gebeurt nu weer. Terwijl iedereen weet dat hervormingen tijd en juist geld kosten. Ik houd mijn hart vast nu dezelfde fout weer wordt gemaakt. De problemen in de jeugdzorg zijn al zo groot.’’
Bezuinigen
In het coalitieakkoord dat vorige week werd gepresenteerd staat dat het nieuwe kabinet de aanbevelingen van de arbitragecommissie overneemt. Maar bovenop de hervormingen die de commissie voorstelt, wil het kabinet nog eens extra bezuinigen. Bijvoorbeeld door een eigen bijdrage te vragen voor sommige behandelingen of slechts een maximaal aantal behandelingen te vergoeden. Op termijn komt er zo maar 300 miljoen euro per jaar extra bij voor de jeugdzorg, zo’n half miljard euro minder dan de arbitragecommissie voorstelt.
Zowel gemeenten als Jeugdzorg Nederland protesteerden vorige week al tegen het akkoord. Nu stapt een aantal onderhandelaars namens de jeugdzorgsector ook uit het overleg met het kabinet. Weinberg: ,,Het kabinet probeert ons voor het karretje te spannen, maar wij willen geen verantwoordelijkheid nemen voor deze onverantwoorde bezuiniging.’’ Vakbond FNV heeft voor maart een grote demonstratie aangekondigd tegen de voorgenomen coalitieplannen.
Zorgen over zorg
Eerder vandaag kreeg Mark Rutte al stevige verwijten over besparingen op de gezondheidszorg na de volgende kabinetsperiode. In het regeerakkoord schrijven VVD, D66, CDA en ChristenUnie dat ze de stijgende zorgkosten onder controle willen krijgen. Tot 2026 komt er geld bij, maar daarna worden er besparingen ingezet die langzaam optellen tot bijna 5 miljard euro in 2052. De zorguitgaven zullen nog wel stijgen, maar minder hard dan zonder deze ingreep.
Lilian Marijnissen (SP) vindt dat echter onacceptabel: ,,Mooi verhaal van meneer Rutte, maar ik vraag me af: waarom laat hij de zorg in de steek? Dit kabinet bezuinigt miljarden in de zorg! (…) Als dit de nieuwe bestuurscultuur is, ben ik er al zat van.”
Koekoeksjong
Jesse Klaver (GroenLinks) is best bereid te praten over hoe in de toekomst de zorgkosten onder controle gehouden kunnen worden, maar om zo’n gesprek goed te kunnen voeren moet eerst dit voornemen uit het regeerakkoord van tafel: ,,Haal deze bezuiniging eruit, zet ‘m niet in de boeken, en dan ben ik bereid met u te praten over hoe we wel slim kunnen besparen.”
Rutte zei op zijn beurt dat hij graag zal praten over hoe je op een andere manier tot besparingen zou kunnen komen, maar hij is niet bereid om dan meteen al het bedrag van vijf miljard uit het akkoord te halen. ,,Op de langere termijn hebben we met elkaar onder ogen te zien dat de stijgende zorgkosten als een koekoeksjong andere uitgaven uit het nest duwen, zoals die voor onderwijs. We gaan niet bezuinigen, we gaan de stijging van de zorgkosten proberen af te remmen.”
Rutte IV zal dus vooral naar links moeten kijken voor steun
Het aanstaande kabinet-Rutte IV zal steun moeten zoeken bij de oppositie om zijn plannen de komende jaren überhaupt te kunnen uitvoeren. Op instemming van de rechtse oppositie hoeft Rutte niet echt te rekenen, de werkelijke ruimte zit op links.De beoogd premier is donderdag naar de Kamer gekomen om te luisteren, en niet alleen om te praten. Tijdens het debat over het nieuwe regeerakkoord van VVD, D66, CDA en ChristenUnie benadrukt Mark Rutte meermaals: ‘Dit akkoord is geen eindpunt.’
De boodschap is duidelijk: Rutte is nog vóórdat zijn kabinet is aangetreden op zoek naar een breed draagvlak voor zijn nieuwe regeringsplannen. Met weidse armbewegingen vertelt de VVD-leider dat er genoeg ruimte is voor de Kamer om mee te denken over de grote opgaven waar het land voor staat – de klimaatplannen, de woningnood en het onderwijs. Rutte: ‘We willen de samenwerking zoeken met constructieve partijen.’
Zijn handreiking komt niet alleen voort uit de intrinsieke motivatie om de balans tussen Kamer en kabinet te herstellen en zo bij te dragen aan de gewenste ‘nieuwe bestuurscultuur’. Zijn zoektocht naar steun is ook bittere noodzaak. ‘Deze coalitie heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer, dus we zullen moeten praten’, erkent Rutte.
Maar als de premier naar rechts kijkt in de Kamer, vindt hij vooral kritiek. De rechtse oppositie onder leiding van PVV-leider Geert Wilders is woedend omdat er te weinig aan migratie en te veel aan klimaat zou worden gedaan. Op Baudets steun hoeft Rutte ook niet te rekenen.
JA21 werpt zich op als redelijk alternatief
Tot de constructieve rechtse partijen rekent hij eigenlijk alleen JA21. De partij van Joost Eerdmans wil zich opwerpen als een redelijk rechts alternatief tussen de VVD enerzijds en PVV en FVD anderzijds. Goede plannen zal hij steunen, zegt Eerdmans donderdag in het debat, maar in de klimaat- en stikstofplannen ziet hij niets. Rekeningrijden? Gaat niet gebeuren, als het aan JA21 ligt.
De coalitie maakt meer kans bij PvdA en GroenLinks. Oud-informateur Mariëtte Hamer zei donderdag in het radioprogramma Spraakmakers al dat zij verwacht dat PvdA en GroenLinks zich in veel punten uit het regeerakkoord kunnen herkennen.
De kans dat de linkse oppositie binnenkort gaat samenwerken met Rutte IV is echter klein – daarvoor is er vooral voor de PvdA en GroenLinks te veel gebeurd. Maar tijdens het eerste debat over het nieuwe regeerakkoord ziet het er ook niet naar uit dat de linkse oppositie Rutte IV echt hard gaat tegenwerken.
‘Het dichten van de loonverschillen tussen leraren in het basis- en hoger onderwijs is een goed begin’, zegt PvdA-leider Lilianne Ploumen complimenteus. En met de afschaffing van de verhuurdersheffing en het aanscherpen van de klimaatdoelstellingen kan de partij eveneens alleen maar blij zijn. Ook Jesse Klaver ziet genoeg ambitie.
Dat betekent niet dat kabinet-Rutte IV zich in de Eerste Kamer rijk mag rekenen. Ja, er is voldoende geld, ziet Klaver: dat zal het probleem niet zijn de komende jaren. Hij is eerder bang voor onenigheid over de uitwerking van de plannen. Geld was er in de vorige periode ook al, maar toch kwamen VVD, D66, CDA en CU er maar niet uit wat er bijvoorbeeld moest gebeuren om de stikstofuitstoot te verlagen.
Als het kabinet het onderling al niet eens kan worden, ziet Klaver het somber in voor de samenwerking met links. ‘Praten doen we al jaren’, zegt hij.
Botsing van wereldbeelden
De botsing van wereldbeelden manifesteert zich donderdag als de linkse oppositie zich herhaaldelijk bezorgd uit over een geplande ‘bezuiniging van 5 miljard’ op de zorg. Klaver wil de maatregel van tafel. ‘Dan ben ik bereid de komende jaren te praten over hoe je wel slim kunt besparen. Maar wél in die volgorde.’
Maar Rutte beweegt niet mee: hij weerspreekt dat het zorgbudget omlaag zou gaan. Het gaat in werkelijkheid om het afremmen van de groei van zorguitgaven. Als het kabinet niet ingrijpt, dreigen de stijgende zorguitgaven alle andere uitgaven – voor bijvoorbeeld onderwijs en defensie – weg te drukken. Het antwoord jaagt Klaver en Ploumen in de bomen: ‘Bij het eerste voorstel is het gelijk njet’.
De komende maanden zal Rutte moeten laten zien wat de linkse steun hem waard is. Oud formatiezeer zal in de loop van de tijd vanzelf verdwijnen, verwacht oud-informateur Hamer. ‘Het is alsof je het uitgemaakt hebt met iemand, maar vrienden wil blijven. Vaak blijkt dat later wel te kunnen, maar op de eerste dag is het nooit echt gelukkig.’
Het motto van het regeerakkoord is Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst !!
Bescheidenheid. Als er iets moest blijven hangen bij de Nederlanders van de presentatie van de ‘doorstartcoalitie’, dan is dat het wel, zei VVD-leider en demissionair/aankomend premier Rutte vanochtend aan het begin van de 273ste formatiedag.
Aan het eind van de dag is het de vraag of dat helemaal is gelukt. Want de VVD-D66-CDA-ChristenUnie-coalitie trekt op ongekende wijze de portemonnee. Zo gaat er 35 miljard euro naar klimaat, 25 miljard euro naar de strijd tegen stikstof, 3 miljard euro naar defensie, bijna 1 miljard euro naar de lerarensalarissen, wordt de kinderopvang (nagenoeg) gratis voor werkenden en moeten er honderdduizenden woningen bij komen.
Financieel niet bescheiden dus, al is het maar omdat de staatsschuld de komende jaren behoorlijk zal oplopen. Aan het eind van de beoogde kabinetsperiode in 2025 komt de schuld zelfs boven EU-norm van 60 procent van het bbp, iets wat Rutte voorheen altijd wilde voorkomen. En inhoudelijk ook niet per se bescheiden, want die miljarden zijn bedoeld om grote problemen aan te pakken.
Maar, zo is toch ook te horen, het zijn wel problemen die onder de laatste kabinetten zijn blijven liggen (stikstof, klimaat) of zelfs ontstaan (toeslagenaffaire, woningtekort). En dat noopt dan weer tot bescheidenheid. Daarnaast zijn de plannen nog tamelijk algemeen geformuleerd en is er geen garantie dat hiermee de problemen die mensen hebben worden opgelost. Of in de woorden van Rutte: “Het is een mooi akkoord, maar het zal van de uitvoering afhangen.”
Zijn drie mede-onderhandelaars staan er hetzelfde in. “Als politiek hebben we lang niet altijd geleverd waar mensen naar snakken, waar ze recht op hebben”, zei ChristenUnie-leider Segers deemoedig. “U hoort van mij geen woorden van trots of tevredenheid”, aldus D66-leider Kaag. “Laten we eerlijk zijn”, formuleerde CDA-voorman Hoekstra. “We moeten nu van woorden naar daden.”
Wat meespeelt bij de deemoedige opstelling van het viertal is het geslonken vertrouwen in de politiek. Dat heeft te maken met de coronacrisis, maar ook met de langslepende formatie. Informateur Remkes, die het het uiteindelijk lukte om eind te maken aan het geharrewar, stelde vandaag dat “het geduld van de samenleving op de proef is gesteld”.
Informateur Remkes: ‘Stevige evaluatie van de formatie is nodig’
Het komende kabinet moet zich van ver terugvechten dus, ook bij de oppositie, die vandaag bijna traditiegetrouw gehakt maakte van het akkoord. De grootste kritiek: een bezuiniging of ‘ombuiging’ (welk woord wordt gebruikt hangt af van aan wie je het vraagt) van 4,5 miljard euro in de zorg deugt niet en wat betreft asiel en immigratie wordt niet genoeg gedaan. Maar de oppositie, die de komende jaren essentieel is voor steun van de plannen, uitte ook een algemeen wantrouwen tegen de “doorstartcoalitie”.
“Het is een nachtmerrie voor Nederland”, aldus Wilders. “Het zijn dezelfde partijen, dezelfde ideeën en dezelfde mensen”, zei SP-leider Marijnissen die het aanstaande kabinet een “ongeloofwaardige doorstart” noemde. En Klaver van GroenLinks: “De vorige keer hebben ze de doelstellingen niet gehaald en ik geloof niet dat ze dat nu wel gaan doen.”
Kortom, er zit binnenkort een kabinet met veel geld en ambitie, maar ook met grote opgaves voor herstel en achterstallig onderhoud. En omdat steun in Den Haag en in de rest van Nederland nodig is, zullen ze het moeten laten zien. Of in de woorden van Rutte: “We moeten het echt bewijzen in de praktijk.”
De dag na de verpletterende verkiezingsnederlaag likte links de wonden. Maar er wordt ook gefluisterd dat dit hét moment is om nu dan echt samen te gaan werken. De formatie wordt daarbij als lakmoesproef gezien.
Nog nooit haalden de klassieke linkse partijen zo weinig zetels: opgeteld komen ze tot 26. In 2017 waren dat er nog 37, in 201257. Er heerst onbegrip: de campagnes liepen toch goed, niemand maakte ‘gamechangende’ fouten. Wist D66 met Sigrid Kaag dan zó veel kiezers weg te kapen? Daarbij komt de klap extra hard aan, zo klinkt het, omdat PVV, Forum voor Democratie en JA21 samen méér zetels hebben.
Wie naar de voorlopige uitslagen kijkt – PvdA 9, SP 9 en GroenLinks 7 – denkt: hoelang kan gedecimeerd links nog wegduiken voor politieke blokvorming, voor een fusie? Eerdere pogingen tot échte linkse samenwerking liepen mis, vaak omdat er telkens weer een partij met kop en schouders bovenuit stak of voor eigen eer en glorie wilde gaan.
Dit is een dag om de klap te incasseren, aldus GroenLinkser.
Zo lag er volgens toenmalig PvdA-leider Diederik Samsom in 2014 al een uitgewerkt plan voor ‘verregaande linkse samenwerking’ tussen de sociaaldemocraten en GroenLinks. Toen Jesse Klaver in 2015 aantrad als nieuwe partijleider van GroenLinks, verdween die blauwdruk in de onderste la.
Die wilde het eerst op eigen kracht proberen. Een succes in 2017, een sof in 2021. Toch denkt hij niet aan opstappen. Bij de fractievergadering gisterochtend heeft Klaver zelf de vertrouwensvraag gesteld aan de oude en nieuwe fractie, zeggen ingewijden. Hij kreeg steun.
Mentaal is nog niet iedereen klaar om verder te denken dan de nederlaag, zo valt te horen in de wandelgangen van GroenLinks, PvdA en SP. De partijleiders willen er al helemaal niks over zeggen. ,,Dit is een dag om de klap te incasseren”, zegt een GroenLinkser.
Er klinken relativerende woorden: ‘het is wat het is’ en ‘we zaten altijd al op geleende stoelen’. Wel is duidelijk dat er ‘contacten’ zijn geweest tussen de linkse partijen. Wat daarbij is afgesproken en of er plannen zijn gemaakt om verder te praten, daarover doet men het zwijgen toe.
,,Als er ooit een moment was om samen te werken of te fuseren, is dat nu heel links gevloerd is”, zegt oud-PvdA-minister Jet Bussemaker, die eerder betrokken was bij pogingen tot samenwerking tussen haar partij en GroenLinks. ,,Maar dat gebeurt pas als de leden het willen.”
‘Progressieve posse’
In de groepsapps waar ook PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk in zit is dat ook hét gesprek van de dag. ,,Links moet nu goed gaan nadenken: hoe gaan we ons herpakken?” Aan de muur tegenover zijn bureau hangt een kunstwerk waarop in grote letters ‘Progressieve Posse’ staat, het was een cadeau van onder andere Rutger Groot Wassink, nu GroenLinks-wethouder in Amsterdam. In die stad werd GroenLinks bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2019 het grootst, maar zag nu de steun in de hoofdstad halveren.
Groot Wassink voelt zich ‘in hoge mate verwant’ met Van Dijk. ,,We denken over heel veel hetzelfde.” Samenwerking noemt Groot Wassink ‘op termijn noodzakelijk’. ,,Maar om nu half over kop in een fusie te stappen…” Op zijn beurt noemt Van Dijk GroenLinks ‘onze natuurlijke partner’. ,,We hebben de afgelopen jaren goed samengewerkt met het woon- en pensioenakkoord. Dat was de eerste stap. Nu is het de vraag of we elkaar als links gaan vasthouden bij de formatie.”
Dat wordt gezien als dé lakmoesproef. De vrees is dat partijen uit elkaar worden gespeeld: ‘we willen jullie er wel bij, maar hun niet hoor. Die vinden we maar lastig’.
Nu is het de vraag of we elkaar als links gaan vasthouden bij de formatie, aldus PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk.
GroenLinks en PvdA hebben voor de verkiezingen gezegd dat ze niet zonder een andere linkse partij de formatie in stappen. Die afspraak staat nog, herhaalden zowel PvdA-leider Ploumen als Klaver vandaag. Al zal Klaver even hebben moeten slikken toen Ploumen uit zichzelf óók de Partij voor de Dieren – de linkse partij die wél won – in het rijtje schaarde.
Zo was er ook al argwaan toen Ploumen woensdagavond de deur naar kabinetsdeelname openhield door te zeggen dat haar partij ‘verantwoordelijkheid kan nemen’. Ze noemde GroenLinks en SP toen niet.
Daarbij spookt bij PvdA’ers mogelijk nog door het hoofd dat Klaver er misschien wel aan heeft bijgedragen dat de sociaaldemocraten er na de historische nederlaag van 2017 niet in slaagden op te krabbelen.
Toen de GroenLinks-leider in januari een motie van wantrouwen aankondigde tegen het kabinet vanwege de Toeslagenaffaire, liet hij toenmalig lijsttrekker Lodewijk Asscher – zelf als oud-minister van Sociale Zaken medeverantwoordelijk – geen andere keus dan op te stappen. Onder nieuwe leider Ploumen wist de partij niet te groeien.
En wat doet de SP? VVD-leider Mark Rutte keek tijdens de campagne nadrukkelijk naar Lilian Marijnissen. Liever de SP dan GroenLinks, leek hij ermee te willen zeggen. De partij van Klaver was in 2017 al weggelopen van de formatietafel. SP-Kamerlid Sandra Beckerman vindt dat haar partij ‘zeker contacten moet hebben met de PvdA’.
In 2006 ging toenmalig partijleider Jan Marijnissen, de vader van, op uitnodiging van Femke Halsema (GroenLinks) nog met zichtbare tegenzin een kop koffie drinken met Wouter Bos (PvdA). Het leverde niks op.
Als de formatie wordt gezien als een opmaat naar samenwerking, ligt de sleutel in handen van de partij die er mede voor zorgde dat links flink verloor. D66 is dé winnaar van de verkiezingen en zal een cruciale rol spelen bij de formatie. Wil Kaag de ChristenUnie inruilen voor één of meer linkse partijen?
Zeker is dat de poging tot samenwerking in de campagne nog jammerlijk mis liep. Toen Jesse Klaver een progressieve alliantie voorstelde tussen zijn GroenLinks, PvdA, SP én D66, wezen de laatste drie dat direct resoluut van de hand. De campagneposters met de voornamen van de vier lijsttrekkers – ‘Lilian, Lilianne, Sigrid en Jesse’ – waren toen al gedrukt.
Jet Bussemaker oud-PvdA-politica
De tijd is rijp voor verregaande linkse samenwerking, die uiteindelijk tot een fusie moet leiden tussen in elk geval PvdA en GroenLinks. Dat zegt oud-PvdA-politica Jet Bussemaker. ,,Als er ooit een moment is om het te doen, is dat nu.”
Nog nooit was het traditioneel linkse blok zo klein, PvdA, SP en GroenLinks houden volgens de voorlopige uitslag van 2e kamerverkiezing samen nog maar 26 zetels over.
Eerdere pogingen tot linkse samenwerking liepen stuk, zegt Bussemaker, omdat de partij die er het best voorstaat altijd groter wil worden. ,,De lijsttrekker zegt dan ‘maak mij de grootste’. Maar nu is heel links gevloerd en ligt met de rug op de grond.” Wel zegt Bussemaker dat het pas tot samenwerking of een fusie komt als de leden dat willen. ,,Het moet niet beginnen bij de top.”
Bussemaker, die voor de PvdA staatssecretaris van Volksgezondheid en minister van Onderwijs was, heeft recht van spreken. Ze was zelf lid van GroenLinks voor ze in 1997 overstapte naar de PvdA.
Bij de sociaaldemocraten maakte ze in het verleden meerdere pogingen tot linkse samenwerking van dichtbij mee. In haar politieke memoires Ministerie van Verbeelding, dat vorige maand verscheen, schreef ze bijvoorbeeld over geheime gesprekken tussen PvdA en GroenLinks in 2001 waarbij ook het CDA aanschoof.
Stip op de horizon
,,Ik heb zelf gezien dat PvdA en GroenLinks inhoudelijk het dichtst bij elkaar staan. Samenwerking bij de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar moet de eerste stip op de horizon zijn.” Samen optrekken met GroenLinks ligt binnen de PvdA ingewikkeld, omdat altijd de vrees bestaat dat de SP groter wordt door met GroenLinks op te trekken.
Veel kiezers zijn gisteren van GroenLinks en – in mindere mate – de PvdA overgestapt naar D66. Bussemaker, nu hoogleraar aan de Universiteit Leiden en voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, waarschuwt de partijen om in het geval van samenwerking zich ‘geen D66-profiel’ aan te meten. ,,En begin vanuit de inhoud, niet de organisatie.” Zo kan, zegt ze, de samenwerking stapje voor stapje groeien naar een eventuele fusie.
De drie klassieke linkse partijen lijken gezamenlijk op nog nooit zo weinig zetels in de Tweede Kamer te komen. PvdA (9), GroenLinks (8) en SP (9) stevenen gezamenlijk op 26 zetels af. Vier jaar eerder waren dat er nog twaalf meer.
Het historisch kleine linkse blok komt vooral doordat de SP en GroenLinks flink moesten inleveren. Beide partijen behaalden volgens de exitpoll zes zetels minder dan tijdens de verkiezingen van 2017.
Daarnaast maakte de PvdA het grote verlies dat de partij in 2017 leed, niet goed. De partij verloor toen maar liefst 29 zetels.
Tijdens de vorige Tweede Kamerverkiezingen was het linkse blok ook al kleiner dan ooit. Toen behaalden ze samen 37 zetels en won GroenLinks maar liefst tien zetels.
Na de verkiezingen van 2006 waren PvdA, GroenLinks en SP het grootst. Toen kwamen ze gezamenlijk op 65 zetels uit.
Voorafgaand aan de verkiezingen zocht met name GroenLinks-lijsttrekker Jesse Klaver de toenadering tot zijn twee andere linkse collega’s. PvdA pakte de toegereikte hand aan door te beloven niet zonder GroenLinks het kabinet in te gaan, maar SP-lijsttrekker Lilian Marijnissen hield de boot wat af.
De (relatief) nieuwe linkse partijen (Partij voor de Dieren en DENK) behaalden gezamenlijk negen zetels.
Kortom, er is hier altijd wel iets om over te zeiken. Ze zeggen in Den Haag daarom:Een dag nie gezeik, is een dag nie geleef.
Disclaimer: Dit is een non-profit site. Waar mogelijk is gebruik gemaakt van rechtenvrij materiaal via o.a. de Wikimedia Commons-licenties. Mocht u bezwaar hebben tegen de plaatsing van enig beeldmateriaal op deze site, omdat u bijvoorbeeld rechthebbende bent, laat u dan zo snel mogelijk een bericht achter opdat er zo spoedig mogelijk actie ondernomen kan worden.
.jpg)
.jpg)
Debat in de Digitale Hofstad 