Staat de verhouding Nederland-Rusland en de rest van de wereld weer op scherp ???
Het kabinet kiest voor een koersvast en realistisch Ruslandbeleid. De afgelopen vijf jaar is de relatie met Rusland complex gebleven. Nederland ziet daarom geen reden om de huidige houding tegenover Rusland, die te karakteriseren valt als een combinatie van druk en selectieve samenwerking, ingrijpend te wijzigen. Dat schrijft minister Blok van Buitenlandse Zaken in een brief aan de Kamer, waarin hij reflecteert op het Nederlandse Ruslandbeleid.
Telegraaf 27.07.2020
De brief is een reactie op een motie van de D66-Kamerlid Verhoeven en Stoffer van de SGP, die door de hele Kamer werd gesteund. De twee Kamerleden hadden om een Ruslandstrategie gevraagd. Eerder dit jaar kwam het kabinet ook al met een Chinastrategie.
Rusland is de afgelopen jaren doorgegaan op de ingeslagen weg van confrontatie met Westerse mogendheden. Dat leidt tot zorgen over veiligheid in veel Europese landen, waaronder Nederland.
De minister wijst erop dat Rusland doelbewust desinformatie verspreidt en spioneert. “Rusland beschikt over een offensief cyberprogramma.”Hij noemt als voorbeelden desinformatie over MH17 en de poging om de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag te hacken.
Die zorgen zijn er ook over de aantasting van de mensenrechten in Rusland. ‘De cyberoperatie tegen de OPCW hier op Nederlandse bodem vorig jaar, maar ook de aanslag op de voormalige Russische dubbelspion Skripal bij onze Britse buren, drukken ons met de neus op de feiten’, aldus Blok.
Het kabinet hecht aan samenwerking met partners vis-a-vis Rusland. Het belang van die internationale samenwerking blijkt ook uit de internationale steun die Nederland en de andere landen van het Joint Investigation Team krijgen voor de inzet voor gerechtigheid na het neerhalen van vluchtMH17.
AD 24.12.2019
Het is de vraag of de door Blok gewenste harde koers op de langere termijn internationaal nog op veel steun kan rekenen. Vooral de Franse president Emmanuel Macron heeft zich de afgelopen maanden, onder andere in NAVO-verband, opgeworpen als pleitbezorger van dialoog met Rusland.
De machtspolitiek in de VN, de steun aan de Syrische dictator Assad. Het schenden van het INF-verdrag, waarmee Europa opeens weer beducht moet zijn voor Russische kruisraketten. „Op heel veel vlakken is er eerder een verslechtering. Als je de laatste state of the union hoort van Poetin. De taal die hij uitsloeg, de borstklopperij, het was heel dreigend.”
“De taal die Poetin uitsloeg, de borstklopperij, het was heel dreigend”
Uitgerekend tegen deze achtergrond zoekt de Franse president Macron openlijk toenadering tot Rusland. Zo zag de Fransman in de gevangenenruil met Oekraïne een teken dat Poetin zijn agressieve buitenlandbeleid aan het veranderen was.
Blok weet beter: de onwettig aangehouden Oekraïense marinemannen die Rusland vrijliet, waren makkelijk wisselgeld tegen die Russische gevangenen. Onder hen was immers Vladimir Tsemach, een Oekraïner die tijdens de aanslag op MH17 de leiding had over de luchtafweer in Oost-Oekraïne.
Hij is verdachte in het proces dat in maart begint. Na de ruil heeft Rusland hem niet uitgeleverd, zoals Nederland had gevraagd, maar hem weer laten terugkeren naar Oost-Oekraïne. Daarmee is de kans verkeken dat Tsemach terecht zal staan – Rusland en Oekraïne leveren immers volgens hun eigen grondwetten geen onderdanen uit. Bovendien heeft Oekraïne in het oosten nog altijd weinig te zeggen.
Wat doet dit voor de steun die Nederland zo nodig heeft voor het proces tegen de MH17-verdachten?
„Voor ons staat in de verhouding met Rusland MH17 bovenaan. Altijd. Het is ook nodig dat Nederland hier steeds de leiding blijft nemen. Bij elke gelegenheid waar we internationaal optreden, stellen we het aan de orde. Zolang wij het op de agenda blijven zetten, merk ik dat wij steun krijgen. Zouden we ermee ophouden, dan zouden andere landen denken: dan gaan wij het ook niet doen.”
Sancties blijven toch een lastig instrument. We kunnen wel vaststellen dat ze niet helpen Rusland op andere gedachten te brengen. Hoe lang moet je er nog mee doorgaan?
„Zolang er geen ander gedrag is van Rusland zullen we die sancties voortzetten. Er is altijd een reden voor die sancties. Zolang die reden geldt, gelden wat mij betreft ook de sancties. Daar moet je standvastig in zijn. Je merkt wel steeds twijfel bij andere landen wanneer we sancties verlengen. Gelukkig hebben we de Europese landen afgelopen week toch nog op één lijn gekregen.”
Goed, die sancties zijn verlengd. Maar Rusland trekt zich er niks van aan. Tijd voor iets anders, zou je zeggen.
„Sancties zijn ook niet de enige drukmiddelen. Na de moord op Skripal hebben met we, net als een hoop andere Europese landen, Russische diplomaten uitgewezen. Na de hack bij de OPCW hebben we samen met de Britten gewerkt aan een Europees sanctieregime voor cyberaanvallen. Een doorbraak. Vorige week is daar ook nog een sanctiemechanisme tegen mensenrechtenschendingen bij gekomen.”
Die gevangenis is gebouwd, maar er zitten nog geen gevangenen in. Wie moeten op die sanctielijst?
„We zijn nu bezig daar namen onder te krijgen. Daar hebben we zeker gedachten over, maar het helpt in deze fase niet als ik die namen noem.”
Toch is het niet alleen een vijandsbeeld dat het kabinet schetst in zijn nieuwe Ruslandaanpak.
„Rusland is en blijft een grote buur, een kernwapenstaat. We moeten in gesprek blijven, al is het alleen maar om nucleaire ongelukken te voorkomen. Niet voor niets is Nederland voorstander van overleg tussen de NAVO en Rusland.”
Behalve een niet te negeren machtsfactor is Rusland ook een economische macht waarmee Nederland een stevige handelsrelatie heeft. Ons land is na China en Duitsland de derde handelspartner van Rusland.
Zo’n vierhonderd Nederlandse bedrijven zijn in Rusland gevestigd. Ongeveer drieduizend Nederlandse ondernemingen zijn actief op de Russische markt. De vraag naar Nederlandse technologie voor de Russische landbouw is de afgelopen jaren gestegen.
Nord stream 2
Dan is er ook nog Nord Stream 2, de pijplijn die Russisch gas via de Baltische zee en Duitsland naar Europa brengt. Het project nadert de eindfase.
Nordstream 2 is eigendom van het Russische staatsgasbedrijf Gazprom, maar de aanleg wordt medegefinancierd door westerse bedrijven, waaronder het Brits-Nederlandse Shell. Jaarlijks zal er tot 55 miljard kubieke meter Russisch gas doorheen gaan stromen. Daar zit een duidelijke strategie achter.
Momenteel exporteert Gazprom al zo’n 170 miljard kubieke meter per jaar naar Europa. Maar driekwart daarvan stroomt via pijpleidingen door Polen en Oekraïne. Met dat laatste land is Moskou verwikkeld in een burgeroorlog (Oost-Oekraïne). In 2014 annexeerde het bovendien de Krim.
Het Nordstream 2-project is een geopolitieke splijtzwam. Duitsland noemt de import van Russisch gas een economische noodzaak om de afstoot van kolen- en kernenergie te kunnen opvangen. Ook Nederland steunt het project. Maar veel andere Europese lidstaten vrezen juist een veiligheidsprobleem.
“We maken onszelf veel te afhankelijk van Rusland”, meent de Duitse Europarlementariër Manfred Weber. De voorzitter van de Europese Christendemocraten heeft op het punt van Nordstream 2 felle kritiek op zijn eigen regering in Berlijn. “Economische motieven spelen hier geen rol.
Dit is een puur politieke kwestie. Dat de Duitse oud-bondskanselier Gerhard Schröder voorzitter is van het bestuur van Nordstream, zegt al genoeg. Europa kan zijn gasinkopen beter uitspreiden over verschillende leveranciers. Je moet jezelf niet afhankelijk maken van Moskou.”
De Amerikaanse president Trump heeft inmiddels sancties aangekondigd tegen bedrijven die meewerken aan de aanleg van de gaspijpleiding Nord Stream 2 die van Rusland naar Duitsland loopt. Veel bedrijven dreigen te worden getroffen, waaronder het Nederlands-Zwitserse offshoreconcern Allseas van de Nederlander Edward Heerema.
Trump dreigt al langer met sancties tegen de Europese deelnemers aan het omstreden Nord Stream-project. Volgens de Amerikaanse president maakt Europa zich met de intensieve gasimport tot „gijzelaar” van Rusland. „Wij beschermen Duitsland, Frankrijk en al deze landen, en dan sluiten enkele landen een pijpleidingdeal met Rusland en betalen zo miljarden aan de Russische schatkist.”
Maar de president houdt ook de eigen handelsbelangen goed voor ogen, waarbij het de vraag is hoe realistisch die zijn. Trump ziet graag dat Amerikaanse gasbedrijven meer vloeibaar aardgas (lng) gaan afzetten in Europa, iets waar Rusland voor dekomende jaren ook op inzet.
Vooralsnog ligt het zwaartepunt van de Amerikaanse lng-export echter in Zuid-Amerika en Azië, waar bedrijven meer gas goedkoper kunnen afzetten. De details van de sancties moeten nog bekend worden.
AD 26.11.2020
Waarom ligt Nord Stream 2 zo gevoelig?
De pijpleidingen (Nord Stream 2 is een aanvulling op een eerdere, parallelle Nord Stream-pijp) zorgen al jaren voor verdeeldheid binnen Europa. Tegenstanders in vooral Oost-Europa beschouwen het als een geopolitiek instrument waarmee Rusland Oost-Europese landen politiek en financieel kan afknijpen.
Nu moet Rusland nog veel gas exporteren via de pijplijn die door Oekraïne loopt. Voorstanders zien in de naar schatting 10 miljard euro kostende pijp liever een commercieel project, dat op termijn kan voorzien in een kwart van de Europese gasvraag en een schoner alternatief biedt voor vervuilende steenkool.
Na een onderbreking van een jaar gaat de aanleg van de gaspijpleiding Nordstream 2 in de Oostzee volgende maand weer verder. Dat bevestigde een woordvoerder van consortium Nordstream AG zaterdag 27.11.2020 na berichtgeving door Duitse media. De Verenigde Staten zijn tegen de pijpleiding, die van Rusland naar Duitsland loopt, omdat Moskou daarmee meer invloed in West-Europa zou krijgen.
Polen en Baltische staten
Via de twee pijpleidingen van elk zo’n 1200 kilometer lang zal jaarlijks 55 miljard kubieke meter aardgas vanuit Rusland naar Duitsland worden gepompt. Het project Nordstream 2, dat ongeveer 9,5 miljard euro kost, is voor 94 procent klaar. De VS vinden dat hun Europese partners te afhankelijk worden van Russisch gas omdat er ook al een Nordstream 1 ligt, worden gesteund door Oost-Europese landen zoals Polen en de Baltische staten. Critici op hun beurt beschuldigen de Amerikanen ervan dat ze hun vloeibare gas alleen maar beter willen verkopen in Europa.
„Dergelijke stappen zullen niet zonder gepaste reactie blijven”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskovmaandag 23.12.2019. Hij wilde niet zeggen welke maatregelen Moskou overweegt. De Russische Buitenlandminister Sergej Lavrov zei dat na invoering van de sancties „geen enkel land ter wereld nog zal twijfelen aan de onbetrouwbaarheid van de VS als partner”.
Daarom wil Rusland dat de aanleg van de omstreden Nord Stream 2-gasleiding gewoon verder gaat. En daarvoor zegt het land een speciaal schip achter de hand te hebben. Door sancties van Amerika heeft de aanleg al enige vertraging opgelopen.
Pijplegschip
Het Zwitsers-Nederlandse bedrijf Allseas, dat de pijpleiding legde met behulp van twee schepen, schortte het werk op om Amerikaanse sancties te voorkomen. President Vladimir Poetin wil dat door de inzet van het schip de bouw van de leiding kan worden voortgezet.
Kan dit gevolgen hebben voor de Nederlandse gasvoorziening?
Nederland is al ruim anderhalf jaar geen (netto)exporteur meer van aardgas. Door de aardbevingsproblemen in Groningen loopt de binnenlandse productie snel terug. In 2022 wordt de Groningse productie mogelijk al beëindigd. Dan is Nederland nog niet helemaal afhankelijk van buitenlands gas.
Op dit moment komt de helft van de Nederlandse gasproductie van de zogeheten kleine velden, die deels in de Noordzee liggen. Maar ook de productie van die kleine gasvelden neemt af, vooral omdat veel velden geleidelijk uitgeput raken.
Al met al wordt de import van aardgas elk jaar belangrijker. Vorig jaar werd voor zo’n 38 miljard kubieke meter gas gebruikt, en naar schatting zo’n 5 miljard daarvan kwam uit Rusland. Die Russische import neemt zonder meer toe, is de verwachting van experts.
Toch lijkt niemand nog nerveus. Eventuele vertraging bij Nord Stream 2 zal niet snel tot problemen in Nederland leiden. Van prijsstijgingen is geen sprake. Integendeel, door een deal vorige week tussen Rusland en Oekraïne over de doorvoer van Russisch gas, dalen de prijzen juist. Gas via Nord Stream 1 is door de nieuwe afspraken voor in elk geval vijf jaar verzekerd.
Heeft Nederland een alternatief voor Russisch gas?
Naast Rusland is ook Noorwegen een grote gasexporteur in Europa, maar qua productie zit dat land aan zijn maximum. De import van vloeibaar gas, lng, zou een beter alternatief kunnen zijn voor Russisch gas. Lng kan met tankers uit het Midden-Oosten, zoals uit Qatar, komen, en ook de Verenigde Staten – een grote producent van schaliegas – exporteren lng.
Nadeel van lng is dat het duurder is dan Russisch en Noors aardgas dat – niet vloeibaar – via pijpleidingen Nederland binnenkomt. De beschikbaarheid van lng zorgt er in elk geval voor dat Rusland de prijs van aardgas de komende jaren niet onbeperkt kan verhogen.
Pers
Rusland zal maatregelen nemen tegen Britse media die actief zijn op Russisch grondgebied. Het gaat om een vergelding voor maatregelen van Britse autoriteiten tegen Russische journalisten.
Kruisraketten
Rusland kan sinds kort een wapen inzetten dat het land volgens president Poetin weer op de top van de apenrots zet als het gaat om militaire slagkracht. De hypersonische Avangard-raket vliegt 27 keer sneller dan het geluid richting zijn doel en kan onderweg van koers veranderen, waardoor geen afweersysteem het uit de lucht kan halen, claimt Moskou.
Rusland heeft al eerder in 2018 op staatstelevisie reeds beelden getoond van het afvuren van een hypersonische raket, de kinzjal (dolk). Een MiG-31 straaljager schoot het projectiel af, dat volgens het Kremlin met 12.000 kilometer per uur, tien keer de snelheid van het geluid, op zijn doel af vliegt.
Tegenaanval
De wapens zullen volgens de president niet gebruikt worden om andere landen aan te vallen. Wel stelt Poetin dat het gebruik van kernwapens op Rusland of haar bondgenoten, gezien zal worden als een aanval die vraagt om een onmiddelijke reactie in de vorm van een tegenaanval.
De dreigende taal van de Russische president Vladimir Poetin aan het adres van NAVO-landen is ”onacceptabel’’ voor het militaire bondgenootschap. Zijn uitlatingen zijn contraproductief, stond toen in een NAVO-verklaring.
”We willen geen nieuwe Koude Oorlog of een nieuwe wapenwedloop’’, aldus de NAVO. De alliantie voegde eraan toe dat de raketafweersystemen in Europa niet zijn gericht op Rusland, maar dienen als verdediging tegen dreigingen van verder weg.
Washington maakte duidelijk dat de VS begint met onderzoek, ontwikkeling en het ontwerpen van nieuwe raketsystemen en Moskou zal nu hetzelfde doen, kondigde minister van Defensie Sergej Sjojgoe aan. Het gaat om een op land gestationeerde kruisraket, gebaseerd op een bestaande versie voor schepen, de Kalibr.
Rusland zet vaart achter de ontwikkeling van twee nieuwe op land gestationeerde raketsystemen. Dit gebeurt in reactie op de terugtrekking door Washington uit het nucleair wapenbeheersingsverdrag INF. De systemen moeten in 2021 operationeel zijn, meldt het Russische ministerie van Defensie.
China, Rusland en Iran beginnen vrijdag aan gezamenlijke marineoefeningen in de Golf van Oman. Het Chinese ministerie van Defensie maakte dat donderdag bekend. Het testen duurt tot en met maandag.
Volgens het ministerie is de oefening „niet noodzakelijk verbonden met de regionale situatie.” De gezamenlijke test komt in een periode van oplopende spanningen tussen de VS en Iran.
Ook gaat Moskou werken aan hypersonische raketten voor de langere afstand. Die zullen minstens vijf keer de snelheid van het geluid bereiken, aldus de Russen.
Moskou beschuldigt de Verenigde Staten ervan valse voorwendselen te bedenken om het INF-verdrag te verlaten, waar ze toch al wilden uitstappen.
Dat heeft mogelijk ook gevolgen voor ons land. Nederland huisvest zeer waarschijnlijk zo’n twintig kernwapens op vliegbasis Volkel. F-16’s kunnen deze bommen afgooien, maar recent barstte hier een discussie los of de opvolger van dit toestel, de Joint Strike Fighter (JSF), dit ook moet kunnen. D66-leider Rob Jetten maakte bekend dat zijn partij dit niet wil, wat hem niet erg in dank werd afgenomen door coalitiepartners VVD en CDA.
NOS 28.12.2019 Rusland kan sinds gisteren een wapen inzetten dat het land volgens president Poetin weer op de top van de apenrots zet als het gaat om militaire slagkracht. De hypersonische Avangard-raket vliegt 27 keer sneller dan het geluid richting zijn doel en kan onderweg van koers veranderen, waardoor geen afweersysteem het uit de lucht kan halen, claimt Moskou.
Of de raket echt zo baanbrekend is als de Russen beweren, moeten nog blijken, zegt wapendeskundige Sico van der Meer van onderzoeksinstituut Clingendael. “Een wapenwedloop is namelijk ook deels bluf”, aldus Van der Meer. “Maar reken maar dat ze hier in Washington en Peking van zijn geschrokken.”
Van der Meer zegt dat de Russen al decennia op zoek zijn naar een manier om dreigender te worden op het wereldtoneel sinds de Amerikanen onder president Bush aankondigden een raketschild te bouwen. “De Russen leunden vooral op hun kernraketten om internationaal druk uit te oefenen, maar die zijn waardeloos met zo’n schild. Met deze nieuwe raket zijn ze op papier weer net zo sterk als de Amerikanen.”
Propaganda en bangmakerij
Wapenexperts betwijfelen of de Russen de raket daadwerkelijk in gebruik hebben genomen. Het kan ook om een vergevorderde testfase gaan, zoals bijvoorbeeld de defensie-expert van de BBC schrijft.
Van der Meer deelt die twijfels. “Het is ook elkaar bang maken en het is propaganda richting zowel de Amerikanen als de eigen bevolking. Poetin kondigde tijdens een persconferentie vorig jaar naast deze raket bijvoorbeeld ook allerlei andere sciencefictionwapens aan die waarschijnlijk nog lang geen werkelijkheid zijn, zoals een raket op kernenergie die in theorie oneindig kan rondvliegen.”
Toch denkt hij wel dat de Russen in het geval van de Avangard voorloper zijn als het gaat om dergelijke geavanceerde wapens. “Ze zijn er al jaren mee bezig en andere landen zoals de VS, China en India werken hier ook aan. Hypersonische wapens zijn een beetje het nieuwste snufje op de wapenmarkt. Om hun claims te onderbouwen, zullen ze nu een arsenaal moeten opbouwen en via testen moeten aantonen dat de raketten structureel werken.”
Wapenwedloop
Eerder dit jaar zegde de Amerikaanse president Trump nog een belangrijk verdrag met Rusland op over wapenbeheersing. Of een nieuwe versie van dat zogenoemde INF-verdrag inmiddels een utopie is met de hypermoderne Russische raket? Van der Meer durft het niet te zeggen.
“Nu er zo veel geld in nieuwe wapens wordt gepompt, lijkt zo’n nieuw verdrag onlogisch. En Trump is bijvoorbeeld volop bezig met zijn Space Force, dus de wedloop speelt op verschillende fronten”, zegt hij, doelend op het nieuwe Amerikaanse legeronderdeel dat buitenaardse militaire operaties gaat coördineren.
“Aan de andere kant kunnen landen bij zo’n snelle wapenwedloop de kans op escalatie als te groot beschouwen of het wordt te duur, waardoor er misschien wel nieuwe afspraken komen. Het hangt boven alles af van de wereldleiders. Dat zag je in de Koude Oorlog met Reagan en Gorbatsjov, die een vertrouwensband ontwikkelden wat in 1987 uiteindelijk leidde tot het INF-verdrag.”
“Bij dit soort wapens heb je niet meer de tijd om een foutje te herstellen”, aldus Clingendael-onderzoeker Sico van der Meer.
Hoe dan ook is de nieuwe raket van de Russen slecht nieuws voor de mondiale veiligheid, zegt Van der Meer. Hij wordt er als Europeaan “best somber” van. “Wij zitten precies tussen al die wereldmachten in en de kans op escalatie wordt alleen maar groter. Als zo’n wapen per ongeluk wordt afgevuurd, heb je eigenlijk meteen een wereldoorlog. Zo’n hypersonisch wapen is niet meer af te remmen.”
De gevolgen zijn dan meteen gigantisch, zegt Van der Meer. Daarbij verwijst hij naar een recent onderzoek van de Amerikaanse Princeton-universiteit. Onderzoekers simuleerden daar een situatie waarin Rusland een raket met kernkop als waarschuwing had gelanceerd. In de vijf daaropvolgende uren zouden in de VS, Rusland en NAVO-landen meer dan 91 miljoen doden en gewonden vallen.
“Bij dit soort wapens heb je niet meer de tijd om een foutje te herstellen”, zegt Van der Meer. “Het zijn allemaal leuke ontwikkelingen voor de wapenindustrie, maar het is slecht nieuws voor de rest van de wereld.”
AD 28.12.2019 Het Russische leger heeft vrijdag een nieuw, hypermodern intercontinentaal kernwapen in gebruik genomen dat vliegt met 27 keer de snelheid van het geluid. Volgens de Russische president Vladimir Poetin is de hypersonische Avangard-raket een technologische doorbraak die is te vergelijken met de lancering van de eerste satelliet door de Sovjet-Unie in 1957 en plaatst de raket Rusland op eenzame hoogte in de mondiale wapenwedloop.
De nieuwe generatie Russische kernwapens kunnen vrijwel iedere plek ter wereld bereiken en ook het Amerikaanse raketschild ontwijken, aldus Poetin.
,,Vandaag hebben we een unieke situatie in onze nieuwe en recente geschiedenis. Andere landen proberen ons in te halen. Geen ander land heeft de beschikking over hypersonische wapen, laat staan hypersonische wapens die over continentale afstand reiken’’, aldus Poetin.
De Avangard wordt gelanceerd bovenop een intercontinentale ballistische raket en kan kernwapens dragen tot 2 megaton. Waar een reguliere raket doorgaans een voorspelbare route volgt, kan de Avangard door een ‘glijsysteem’ scherpe en onverwachte manoeuvres maken richting zijn doel. Daardoor is het moeilijker de raket te onderscheppen.
De Russische minister van Defensie Sergei Shoigu bracht Poetin vrijdag de mededeling dat de eerste raketeenheid die is uitgerust met de Avangard gevechtsklaar is. ,,Ik feliciteer u met deze mijlpaal voor het leger en de gehele natie’’, zei Shoigu later in een conference call met de hoogste militaire leiders van het Russische leger.
Poetin onthulde de ontwikkeling van de Avangard en andere moderne wapensystemen in zijn state-of-the-nation speech in maart 2018. Toen sprak hij al over de moeilijk te pareren vliegbewegingen van de raket. ,,Hij gaat als een meteoriet op zijn doel af, als een vuurbal’’, aldus de Russische leider destijds.
China en VS
Ook China heeft zijn eigen hypersonische raket inmiddels getest. Die zou vijf keer sneller gaan dan het geluid. De VS werkt sinds 2000 aan de ontwikkeling van hypersonische wapens, blijkt uit een onderzoek van het Congres dat in juli van dit jaar werd gepubliceerd. Het Pentagon liet in een reactie weten dat het ,,niet ingaat op Russische claims’’ over de Avangard.
Defensieminister Mark Esper zei in augustus dat hij gelooft dat ,,het waarschijnlijk een kwestie is van een paar jaar’’ voordat de VS ook over een dergelijke raket beschikt. Hij noemde de ontwikkeling van een hypersonische raket toen ,,een prioriteit’’.
NU 28.12.2019 Rusland zegt dat het vrijdag zijn eerste hypersonische nucleaire raketten in gebruik heeft genomen. Het Russische ministerie van Defensie maakte niet bekend waar de raketten zich op dit moment bevinden.
President Vladimir Poetin kondigde het nieuwe raketsysteem, genaamd Avangard, vorig jaar aan. Volgens het Kremlin kunnen de wapens bijna elk punt op de aarde raken en raketschilden van Amerikaanse makelij ontwijken. Ook kunnen de raketten andere nucleaire en conventionele wapens afschieten.
Ondanks de oorlogszuchtige propaganda van de Russen, trekken westerse experts in twijfel hoe geavanceerd het wapenprogramma daadwerkelijk is. Volgens het Pentagon is Rusland niet zo superieur als het land zich nu voordoet, omdat de Amerikanen al sinds 2000 over hypersonische wapens beschikken.
Hypersonische raketten worden met behulp van conventionele ballistische raketten naar een hoogte tussen de 40 en 100 kilometer gestuwd. Vervolgens komt de gestroomlijnde kop los en glijdt deze op zijn doel af.
De objecten kunnen vanwege hun vorm een onvoorspelbare koers volgen. Ook volgen de raketten een veel lager en directer pad dan de gebogen koers van een ballistische raket. Volgens experts zijn de wapens hierdoor moeilijker te traceren via de radar, waardoor raketafweergeschut minder tijd heeft om te reageren.
Poetin overziet test van ‘onzichtbare’ kernraket in Rusland
NOS 27.12.2019 Rusland heeft na jaren testen een raket in gebruik genomen waarmee andere landen het nakijken hebben als het gaat om moderne wapens, aldus president Poetin.
Minister van Defensie Sjojgoe liet Poetin weten dat de raket vandaag is ondergebracht bij een eenheid in de zuidelijke Oeral. Hij sprak daarbij over een “mijlpaal voor het leger en het hele land”. Poetin beschouwt de raket als een technologische doorbraak die vergelijkbaar is met de lancering van de eerste Sovjet-satelliet in 1957.
Hypersonisch
De Avangard-raket is volgens de Russen in staat om hypersonische snelheden te bereiken, oftewel minimaal vijf keer de snelheid van het geluid (zo’n 6200 kilometer per uur).
Het wapen vliegt na lancering net als andere intercontinentale raketten tot hoog in de atmosfeer. Bij terugkeer naar het aardoppervlak ‘glijdt’ de kernkop vervolgens met een enorme snelheid naar het doel, waarbij hij ondertussen scherpe manoeuvres kan maken.
Volgens Poetin is de raket daardoor praktisch niet neer te halen. Afweersystemen zijn nutteloos, zei hij in maart vorig jaar tijdens een persconferentie, toen hij de raket aankondigde.
Nieuwe wapenwedloop
Bij een test een jaar geleden vloog de raket volgens een onderminister van Defensie zelfs 27 keer sneller dan het geluid. Daarbij werd een doel geraakt dat zo’n 6000 kilometer verderop lag, op het schiereiland Kamtsjatka.
De ronkende woorden uit Rusland over de Avangard passen in de opgelaaide wapenwedloop tussen de VS en Rusland. In februari zegde de Amerikaanse president Trump een belangrijk verdrag over wapenbeheersing tussen de twee landen op.
Dat zogenoemde INF-verdrag stamde uit de Koude Oorlog. Het werd in 1987 ondertekend in Washington door de Amerikaanse president Reagan en Sovjetleider Gorbatsjov.
Na 31 jaar kwam in augustus definitief een einde aan het INF-verdrag:
Sinds het opzeggen van het verdrag test zowel Rusland als de VS weer geregeld raketten en investeren de landen volop in nieuwe rakettechnologie. Zo is de VS ook bezig hypersonische raketten te ontwikkelen.
MSN 26.12.2019 Rusland wil dat de bouw van de omstreden Nord Stream 2-gasleiding verder gaat. Daarvoor zegt het land een speciaal schip achter de hand te hebben. Door sancties van Amerika heeft de aanleg al enige vertraging opgelopen.
Pijplegschip
Het Zwitsers-Nederlandse bedrijf Allseas, dat de pijpleiding legde met behulp van twee schepen, schortte het werk op om Amerikaanse sancties te voorkomen. President Vladimir Poetin wil dat door de inzet van het schip de bouw van de leiding kan worden voortgezet.
In 2016 kocht de Russische energiereus Gazprom een speciaal pijplegschip genaamd Academic Cherskiy dat als laatste redmiddel kon worden gebruikt als Europese bedrijven stopten met werken aan Nord Stream 2.
Trouw 24.12.2019 Moskou en Kiev hebben op de valreep een deal gesloten over het transport van Russisch gas door Oekraïne naar Europa. Ondanks een ogenschijnlijk compromis, trekt Rusland op meerdere fronten aan het langste eind.
De timing van de gasdeal tussen Oekraïne en Rusland had voor Moskou niet beter gekund. Vlak voor de aankondiging van de overeenkomst kondigden de Verenigde Staten sancties af tegen aannemers die betrokken zijn bij de aanleg van de Nord Stream 2-pijpleiding.
Hierdoor loopt deze nieuwe gasleiding, die Russisch gas via de Oostzee zonder tussenkomst van Oekraïne direct naar Europa moet vervoeren, vertraging op tot de tweede helft van 2020.
Tegelijkertijd liep de bestaande gasdeal van beide landen per 1 januari af. Om te voorkomen dat de export van gas naar Europa vrijwel stil zou vallen, was Moskou er veel aan gelegen om voor het einde van het jaar een nieuwe overeenkomst met Kiev te sluiten.
Oekraïne wilde op zijn beurt uitkomen op een langdurig contract, zodat het zich ook de komende jaren verzekerd weet van inkomsten voor de doorvoer van Russisch gas.
De deal die onlangs werd gesloten, heeft op eerste gezicht veel weg van een compromis. Het Russische gasbedrijf Gazprom stuurde oorspronkelijk aan op een overeenkomst voor de korte termijn om de periode tot voltooiing van het Nord Stream 2-project te overbruggen.
Daarna zou het bedrijf de vrije hand hebben om gas direct naar Europa te transporteren zonder tussenkomst van Kiev. Daar zag Oekraïne geen heil in. De regering in Kiev wilde het liefst een deal van tien jaar met een jaarlijkse doorvoer van 65 miljard kubieke meter gas.
Gazprom weet zich verzekerd van gasleveranties aan Europa
De uiteindelijke overeenkomst is vijf jaar geldig. In 2020 zal Moskou nog 65 miljard kubieke meter gas door Oekraïense leidingen transporteren, maar in de jaren daarna wordt de hoeveelheid teruggeschroefd naar 40 miljard kubieke meter.
Daarmee lijkt Moskou aan het langste eind te trekken. Gazprom weet zich verzekerd van gasleveranties aan Europa terwijl Nord Stream 2 wordt afgebouwd en kan daarna de kraan iets dichtdraaien om deze op den duur naar eigen goeddunken verder af te sluiten.
Een ander belangrijk punt van de deal is de afwikkeling van diverse juridische geschillen tussen de twee landen. Volgens het akkoord betaalt Rusland eenmalig drie miljard dollar aan Oekraïne naar aanleiding van een conflict over de hoeveelheid gas die Moskou in de afgelopen jaren aan Kiev leverde.
Ondanks de fikse som die Gazprom aan de Oekraïense evenknie Naftogaz moet betalen, staat daar tegenover dat Kiev de overige miljardenclaims laat vallen. Daarmee trekt Moskou ook in de juridische strijd aan het langste eind.
Lees ook:
Waarom de VS de aanleg van de Nord Stream 2-gaspijp willen voorkomen
Elsevier 23.12.2019 Nederland moet druk blijven zetten op Rusland, dat steeds ‘assertiever’ wordt. Dat schrijft minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) in een brief aan de Tweede Kamer, waarin staat dat het kabinet een ‘koersvast en realistisch Ruslandbeleid’ moet blijven voeren. Sinds vijf jaar geleden de Krim werd bezet en vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten, waarbij Moskou nog altijd elke betrokkenheid ontkent, zijn Nederland en veel andere westerse landen de koers van president Vladimir Poetin steeds meer gaan wantrouwen. Wat wil Nederland?
‘Rusland is de afgelopen jaren doorgegaan op de ingeslagen weg van confrontatie met westerse mogendheden,’ schrijft Blok in de brief, die hij stuurt op verzoek van Kamerleden Kees Verhoeven (D66) en Chris Stoffer (SGP). Namens de gehele Tweede Kamer hadden zij de minister gevraagd met een Rusland-strategie te komen, in navolging van zijn China-strategie van begin oktober.
Het Nederlandse Ruslandbeleid: koersvast en realistisch. Druk uitoefenen als het moet, en selectief samenwerken in het Nederlands belang.
Net als de Chinezen vormen ook de Russen voor het kabinet en voor veel coalitie- en oppositiepartijen een bron van zorg, bijvoorbeeld wat betreft veiligheid en mensenrechten. ‘We kunnen niet naïef zijn over onze veiligheid en we moeten pal staan voor onze waarden,’ schrijft Blok. Dat doet Nederland volgens de minister door te investeren in defensie, cyberveiligheid. Ook ‘laten we ons horen als de mensenrechten onder druk staan,’ zegt de minister.
Sinds MH17 leven Nederland en Rusland op gespannen voet
De relatie tussen Nederland en Rusland kwam op scherp te staan nadat op 17 juli 2014 vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten boven Hrabove in Oost-Oekraïne, waarbij de 298 inzittenden omkwamen, onder wie 196 Nederlanders. Nederland en de andere landen uit het onderzoeksteam JIT (Joint Investigation Team) geloven dat Rusland daarvoor verantwoordelijk is, maar de Russische regering in Moskou ontkent elke betrokkenheid.
In juni maakte het Openbaar Ministerie bekend drie Russen en één Oekraïner te vervolgen voor de ramp, maar mede door gebrekkige Russische medewerking lijkt de kans klein dat de verdachten ooit voor de rechter zullen verschijnen. Vooral bij de Oekraïner Vladimir Tsemach, die ten tijde van de ramp de leiding had over de luchtafweer in Oost-Oekraïne, lijkt dat uitgesloten omdat Rusland hem heeft laten terugkeren naar Oost-Oekraïne.
Dat frustreert Blok, maar om het recht te doen zegevieren, is het volgens hem toch noodzakelijk dat Nederland aandacht voor de vervolging van de daders blijft vragen. ‘Voor ons staat in de verhouding met Rusland MH17 bovenaan. Altijd,’ zegt Blok maandag in gesprek met De Telegraaf. ‘Het is ook nodig dat Nederland hier steeds de leiding blijft nemen. Bij elke gelegenheid waar we internationaal optreden, stellen we het aan de orde.’
‘Desinformatie’ om verkiezingen te beïnvloeden? Bewijs is er niet
In zijn brief aan de Tweede Kamer haalt Blok ook het onderwerp ‘desinformatie’ aan. Rusland zou bewust onjuistheden verspreiden, onder meer over de MH17-ramp, om twijfel te zaaien over de Russische betrokkenheid.
De minister verwijst naar een brief die de – tijdelijk teruggetreden – minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren in oktober aan de Kamer stuurde. Online verspreide desinformatie zou zijn bedoeld om verkiezingsuitslagen te manipuleren, zoals bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 zou zijn gebeurd.
Uit een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam waarvoor Ollongren opdracht gaf, blijkt echter dat ‘geen Nederlandstalige buitenlandse desinformatiecampagne of nep-actiegroepen gevonden (…) rond Provinciale Staten- en Europese parlementsverkiezingen van 2019’.
Ook onderzocht NRC vorig jaar de invloed van Russische ‘trollen’ die via berichten op Twitter op grote schaal nepnieuws zouden verspreiden in Nederland. Uiteindelijk vond de krant minstens 940 Nederlandstalige tweets die in 2016 en 2017 waren verstuurd en waarmee anonieme accounts afkomstig uit de Russische stad Sint-Petersburg een ‘anti-islamsentiment’ zouden hebben geprobeerd aan te wakkeren. Bewijs dat het Kremlin hierbij was betrokken, had het avondblad overigens niet.
Serieuzer van aard is de poging, in april vorig jaar, van de Russische geheime dienst GROe om de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag te hacken. Spionnen probeerden zo geheime informatie over de affaire rond de in het Britse Salisbury vergiftigde dubbelspion Sergej Skripal te verkrijgen. De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) maakte in oktober 2018 bekend dat deze poging was mislukt, mede door een aantal elementaire fouten van de kant van de Russische spionnen.
Ondanks het mislukken van de hackpoging is het kabinet daardoor nog meer op zijn hoede, schrijft Blok. ‘De cyberoperatie tegen de OPCW hier op Nederlandse bodem vorig jaar, maar ook de aanslag op de voormalige Russische dubbelspion Skripal bij onze Britse buren, drukken ons met de neus op de feiten.’
Diplomatieke rel na vergiftiging Skripal
Met Skripal is direct een van de grootste internationale diplomatieke rellen met Rusland van de laatste jaren genoemd. De Verenigde Staten en de meeste EU-landen hielden Moskou verantwoordelijk voor een aanval met zenuwgas op 4 maart in het Engelse Salisbury. Daardoor belandden de Russische dubbelspion en zijn dochter Julia in het ziekenhuis.
Ruim twintig landen, waaronder de Verenigde Staten, Australië, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Italië en ook Nederland, zetten als reactie op de vergiftiging van Skripal zo’n 150 Russische diplomaten uit. Rusland betaalde met gelijke munt terug door evenzoveel staatsambtenaren uit die landen uit te wijzen. In die periode werd ook wel gesproken van een mogelijke nieuwe Koude Oorlog, onder anderen door secretaris-generaal Antonio Guterres van de Verenigde Naties.
De diplomatieke rel kwam allerminst uit het niets. In juli 2014 stelde de Europese Unie sancties in tegen Rusland, waardoor zakendoen met ondernemers uit dat land moeilijker is geworden. Deze sancties werden opgelegd omdat Rusland in het voorjaar van dat jaar het Oekraïense schiereiland de Krim bezette.
Sindsdien vechten Oekraïne en pro-Russische rebellen die zich van het land willen afscheiden een oorlog uit in de Oost-Oekraïense regio Donbas. Hoewel de Russische president Poetin en de Oekraïense president Volodomir Zelensky begin deze maand met elkaar in gesprek gingen, lijkt het einde van de strijd nog niet aanstaande.
Blok wil doorgaan met sancties tegen Rusland: ‘Er is altijd een reden’
De sancties die zowel de EU als de Verenigde Staten de afgelopen jaren hebben ingesteld, lijken Rusland niet op andere gedachten te hebben gebracht. ‘Zolang er geen ander gedrag is van Rusland zullen we die sancties voortzetten,’ antwoordt Blok op een vraag van De Telegraaf hoe zinvol de strafmaatregelen zijn. ‘Er is altijd een reden voor die sancties.
Zolang die reden geldt, gelden wat mij betreft ook de sancties.’ Sterker nog: in een toespraak kondigde Blok twee weken geleden een nieuw EU-mechanisme aan om sancties te kunnen opleggen aan ‘mensenrechtenschenders waar dan ook ter wereld’, en dus ook aan Rusland.
Dat is hard nodig, vindt het kabinet. In de brief van Blok is een uitgebreide passage opgenomen over mensenrechten. ‘De ruimte voor onafhankelijke NGO’s om in Rusland te werken is de afgelopen jaren gekrompen,’ schrijft de minister.
Nederland zal Russische non-gouvernementele organisaties in Rusland blijven steunen, en Nederlandse diplomaten zullen ‘indien nodig als waarnemer aanwezig zijn bij rechtszaken’. De VVD-minister noemt als voorbeelden van geschonden rechten in Rusland de vervolging van lhbti’s (lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en interseksuelen) in Tsjetsjenië, godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting voor de oppositie.
Rusland op het wereldtoneel: steun aan Assad, militaire investeringen
Ook op het wereldtoneel zijn de Russische inspanningen zorgwekkend, vindt Blok. ‘In Syrië schaarde Rusland zich sinds 2015 achter het regime van Assad door op grote schaal militaire middelen in te zetten, inclusief tegen de Syrische burgerbevolking,’ wijst de minister op de rol van het regime van president Poetin in de Syrische burgeroorlog.
‘Mede daardoor heeft president Assad in militair opzicht het initiatief naar zich toe kunnen trekken.’ Ruslands steun aan de socialistische dictator Nicolas Maduro in Venezuela is voor het kabinet evenmin een goed teken. Nederland steunt net als de rest van de EU en de Verenigde Staten oppositieleider Juan Guaidó, die zich uitriep tot president. Na een golf van protesten onder de Venezolaanse bevolking in het voorjaar, lijkt Maduro mede door Russische steun de macht weer steviger in handen te hebben gekregen.
Dichter bij huis ziet Blok grote Russische investeringen in ‘militaire capaciteiten en afschrikking’, wat vooral in het Europese deel van Rusland heeft geleid tot een grotere en sterkere Russische krijgsmacht.
De minister wijst onder meer op de ontwikkeling van een ‘nieuw grondgelanceerd kruisvluchtwapen (dat ook met een nucleaire lading kan worden uitgerust), hetgeen leidde tot het einde van het INF-verdrag’. In combinatie met de retoriek van Poetin, volgens de minister ‘borstklopperij (…), heel dreigend’, is het extra belangrijk dat Nederland en andere NAVO-leden hun defensie-uitgaven opschroeven.
Witte Huis zet Europa onder druk om afstand te nemen van Rusland
De minister volgt daarin de lijn van de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Pete Hoekstra. Laatstgenoemde vraagt het kabinet voortdurend – zo ook op Het Grote Defensiedebat van Elsevier Weekbladin oktober – om meer geld uit te geven aan militaire middelen, deels om zich zo nodig tegen Rusland te kunnen verweren.
Ook in economisch opzicht wil het Witte Huis de Russen treffen. Vrijdag ondertekende president Donald Trump, die Moskou al meermaals sancties oplegde, een wet om Europese bedrijven sancties op te leggen die meewerken aan de aanleg van de Russische gaspijplijn Nord Stream 2.
Washington is van mening dat Europa zich te afhankelijk maakt van Rusland als het op grote schaal Russisch gas importeert. Blok is het met Trump en Hoekstra oneens: ‘Het kan niet zo zijn dat een ander land ons vertelt waar wij onze energie vandaan hebben,’ zegt hij tegen De Telegraaf. Daarnaast vindt hij dat niet westerse landen niet te hard moeten zijn: ‘Waar Rusland over de schreef gaat, moeten we maatregelen nemen, zoals sancties; maar daarnaast wil ik ook een normale relatie.’
Kabinet wil normale relatie: ‘Rusland is méér dan het Kremlin’
Die relatie is volgens het kabinet nodig omdat Rusland een buurland is van de EU ‘en een geostrategische speler met wie Nederland een eeuwenlange geschiedenis’ en ‘aanzienlijke economische, maatschappelijke en culturele banden’ deelt.
Minister Stef Blok;
‘We delen belangen in het bestrijden van terrorisme, georganiseerde misdaad en proliferatie van kernwapens, maar ook het tegengaan van klimaatverandering. Als we niet in gesprek blijven, kunnen we ook niet voor onze belangen opkomen. Open lijnen met de Russen zijn bijvoorbeeld nodig om militaire ongelukken en een nieuwe wapenwedloop te voorkomen. (…)
Rusland is méér dan het Kremlin. Daarom is het belangrijk niet alleen met machthebbers in Moskou te spreken, maar ook met andere groepen in de samenleving.’
NOS 23.12.2019 Rusland probeert waar mogelijk EU-lidstaten tegen elkaar uit te spelen, keert zich steeds verder af van de internationale rechtsorde en treedt steeds repressiever op tegen bedreigingen voor de gevestigde orde. Dat schrijft minister Blok van Buitenlandse Zaken aan de Tweede Kamer.
De minister wijst erop dat Rusland doelbewust desinformatie verspreidt en spioneert. “Rusland beschikt over een offensief cyberprogramma.” Hij noemt als voorbeelden desinformatie over MH17 en de poging om de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag te hacken.
“Het strategische belang van de Nederlandse politiek en rechtspraak is voor Rusland sterk toegenomen sinds het besluit van Nederland en Australië om Rusland aansprakelijk te stellen voor zijn aandeel in het neerhalen van vlucht MH17”, schrijft Blok. Dat aansprakelijk stellen gebeurde vorig jaar.
Nucleaire strijdkrachten
Maar de dreiging is niet alleen digitaal. “Rusland is de afgelopen jaren voortgegaan met op grote schaal te investeren in militaire capaciteiten en afschrikking”, schrijft Blok. Met name in het Europese deel van Rusland zijn de Russische conventionele en nucleaire strijdkrachten daardoor, zowel kwantitatief als kwalitatief, sterk verbeterd.”
De Russische “assertiviteit” leidt er volgens Blok toe dat de veiligheidssituatie van de Europese Unie minder voorspelbaar, minder stabiel en minder veilig is geworden.
Ook de situatie in Rusland zelf baart Blok zorgen. De staat heeft volgens hem de greep op de politiek, media en maatschappij verder verstevigd. “Daardoor is de mensenrechtensituatie de afgelopen jaren, ook op de bezette Krim, verslechterd.”
Belangrijke geostrategische speler
Ondanks alles pleit de minister ervoor om in gesprek te blijven met Rusland en om vooral op economische gebied te blijven samenwerken. Beide landen zijn belangrijke handelspartners van elkaar.
“Als Rusland onze (veiligheids)grenzen overschrijdt, zal Nederland, zoveel mogelijk in internationaal verband, stelling nemen en op gepaste wijze optreden”, concludeert Blok. “Tegelijkertijd is Rusland een belangrijke geostrategische speler op het Europese continent. Daarom is het cruciaal met Rusland in gesprek te blijven.”
De brief is een reactie op een motie van de D66-Kamerlid Verhoeven en Stoffer van de SGP, die door de hele Kamer werd gesteund. De twee Kamerleden hadden om een Ruslandstrategie gevraagd. Eerder dit jaar kwam het kabinet ook al met een Chinastrategie.
Daarop kwam flinke kritiek vanuit de Kamer, zegt politiek verslaggever Wilco Boom, omdat daarin beperkt aandacht werd besteed aan de mensenrechtensituatie in het land. “Maar deze Ruslandstrategie lijkt aanmerkelijk kritischer, dus zal waarschijnlijk beter in de smaak vallen”, zegt Boom.
“De Russen willen met iedereen praten. De vraag is wat de resultaten zijn van die gesprekken”, aldus Correspondent David-Jan Godfroid.
Dat de minister benadrukt in gesprek te willen blijven met de Russen begrijpt hij wel. “Want hij weet dat Nederland te klein is om in zijn eentje veel te kunnen doen.”
Correspondent David-Jan Godfroid beaamt dat. “Nederland doet er in het geopolitieke machtsspel niet veel toe in Rusland. Alleen MH17 is in het land politiek gezien een graat in de keel”, zegt hij.
Toch denkt hij dat Rusland wel bereid is om de tafel te gaan met Blok. “De Russen willen namelijk met iedereen praten. Dat doen ze ook voortdurend. De vraag is wat de resultaten zijn van die besprekingen. Nederland heeft bijvoorbeeld een keer gesproken met de Russen over de aansprakelijkheidsstelling rond MH17. Niemand weet of er daarna meerdere gesprekken zijn gevoerd en of het iets heeft opgeleverd.”
RO 23.12.2019 Het kabinet kiest voor een koersvast en realistisch Ruslandbeleid. De afgelopen vijf jaar is de relatie met Rusland complex gebleven. Nederland ziet daarom geen reden om de huidige houding tegenover Rusland, die te karakteriseren valt als een combinatie van druk en selectieve samenwerking, ingrijpend te wijzigen. Dat schrijft minister Blok van Buitenlandse Zaken in een brief aan de Kamer, waarin hij reflecteert op het Nederlandse Ruslandbeleid.
Rusland is de afgelopen jaren doorgegaan op de ingeslagen weg van confrontatie met Westerse mogendheden. Dat leidt tot zorgen over veiligheid in veel Europese landen, waaronder Nederland.
Die zorgen zijn er ook over de aantasting van de mensenrechten in Rusland. ‘De cyberoperatie tegen de OPCW hier op Nederlandse bodem vorig jaar, maar ook de aanslag op de voormalige Russische dubbelspion Skripal bij onze Britse buren, drukken ons met de neus op de feiten’, aldus Blok.
‘We kunnen niet naïef zijn over onze veiligheid en we moeten pal staan voor onze waarden. Daarom investeren we in de Nederlandse defensie, in onze cyberveiligheid en laten we ons horen als de mensenrechten onder druk staan.’
Het kabinet hecht aan samenwerking met partners vis-a-vis Rusland. Het belang van die internationale samenwerking blijkt ook uit de internationale steun die Nederland en de andere landen van het Joint Investigation Team krijgen voor de inzet voor gerechtigheid na het neerhalen van vluchtMH17.
Rusland is een buurland van de EU en een geostrategische speler met wie Nederland een eeuwenlange geschiedenis deelt. Ook hebben onze landen aanzienlijke economische, maatschappelijke en culturele banden.
Daarom vindt het kabinet het belangrijk de kanalen open te houden. ‘We delen belangen in het bestrijden van terrorisme, georganiseerde misdaad en proliferatie van kernwapens, maar ook het tegengaan van klimaatverandering.
Als we niet in gesprek blijven, kunnen we ook niet voor onze belangen opkomen. Open lijnen met de Russen zijn bijvoorbeeld nodig om militaire ongelukken en een nieuwe wapenwedloop te voorkomen’, aldus minister Blok.
De minister stelt ten slotte: ‘Rusland is méér dan het Kremlin. Daarom is het belangrijk niet alleen met machthebbers in Moskou te spreken, maar ook met andere groepen in de samenleving’. Waar mogelijk geeft het kabinet de maatschappelijke dialoog tussen Nederlanders en Russen steun in de rug.
Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken naast zijn Russische ambtgenoot Sergej Lavrov, bij een persconferentie in Moskou vorig jaar. Foto EPA/MAXIM SHIPENKOV
NRC 23.12.2019 Ruslandstrategie – Minister Blok bepleit een voortzetting van de strenge koers jegens Moskou. Onder ambtenaren en zakenmensen klinkt kritiek op dit beleid. „Nederland ziet dialoog als beloning.”
„Helderheid” over de relatie met Rusland en een „toekomstgerichte” strategie, dat is waar de Tweede Kamer precies een jaar geleden per motie op aandrong bij minister Blok (Buitenlandse Zaken, VVD). Met zijn zondagavond gepubliceerde ‘Ruslandstrategie’ gaf Blok gehoor aan dat verzoek. Zijn boodschap: het „realistische” beleid van „druk en dialoog” dat Nederland sinds 2015 voert blijft onveranderd.
Bloks inspanningen zijn er vooral op gericht om ‘MH17’ bovenaan de agenda te houden, zo liet hij maandag weten aan De Telegraaf. Zowel bij de Russen als in internationaal verband, waar de politieke steun voor een harde lijn ondanks aanhoudende sancties lijkt af te brokkelen.
De vraag is hoeveel vruchten de Nederlandse druk tot nog toe heeft afgeworpen. Ondanks veel bewijs ontkent Moskou nog altijd iets met MH17 te maken te hebben en weigert het medewerking aan het MH17-onderzoek. „Vliegtuig? Wat voor vliegtuig? Ik begrijp er niets van”, reageerde president Vladimir Poetin vorig jaar gevraagd naar een reactie op onderzoeksresultaten van het Joint Investigation Team (JIT).
Onlangs liet Moskou de bij een Russisch-Oekraïense gevangenenruil vrijgekomen MH17-verdachte Volodymyr Tsemach ontkomen naar de Donbas. In maart 2020 begint bij de rechtbank op Schiphol het MH17-proces, waarbij zijn getuigenis van groot belang zou zijn geweest.
Ook internationaal lijken politieke druk en harde woorden weinig uit te halen. Met een keur aan acties – van militaire interventies in Oekraïne en Syrië tot het Olympische dopingschandaal en de hack vorig jaar bij de OPCW in Den Haag – toont Moskou dat het vooralsnog geen millimeter toegeeft.
Ondanks de vastberaden woorden klinkt in Den Haag dan ook kritiek op het Nederlandse Ruslandbeleid. De indruk bestaat zelfs dat de minister het gesprek met Moskou liever uit de weg gaat.
„De dialoog met Rusland is de laatste jaren enorm verschraald, dat komt omdat Nederland dialoog ziet als beloning”, aldus de reactie van een Haagse betrokkene, die niet met naam genoemd wil worden. „Je kunt veel creatiever invulling geven aan de relatie met Rusland dan Nederland nu doet”.
Ook het Europese optreden krijgt kritiek. „Er is op dit moment geen EU-Rusland-dialoog. Europa moet harder nadenken over de relatie met Rusland”, zei de eerder dit jaar uit Moskou vertrokken ambassadeur Renée Jones-Bos op een internationale ambassadeursbijeenkomst in Brussel.
Kleinste schouders
Ook het Nederlandse bedrijfsleven ziet gebrek aan politieke wil en interesse tot samenwerking met Rusland, buiten de politieke pijnpunten om. „Het is een feit dat Nederland de sanctieregels strenger uitlegt dan andere landen.
Begrijpelijk, maar het midden- en kleinbedrijf heeft daaronder te lijden, terwijl de Russische gasleveranties aan Nederland juist enorm zijn toegenomen”, zegt ondernemer Jeroen Ketting van zakelijk dienstverlener Lighthouse Group in Moskou. „Je kunt je afvragen of de kleinste schouders die zware last moeten dragen.”
Het is de vraag of de door Blok gewenste harde koers op de langere termijn internationaal nog op veel steun kan rekenen. Vooral de Franse president Emmanuel Macron heeft zich de afgelopen maanden, onder andere in NAVO-verband, opgeworpen als pleitbezorger van dialoog met Rusland.
Minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken): „Zolang er geen ander gedrag is van Rusland zullen we de sancties voortzetten. Daar moet je standvastig in zijn.”Ⓒ ERAN OPPENHEIMER
Telegraaf 23.12.2019 Nederland gaat niets veranderen aan zijn houding tegenover Rusland. Dat is opvallend, in een Europa waar immers stemmen opgaan voor een meer ontspannen band met Moskou. „In Europa lijken hier en daar wat openingen te ontstaan”, zegt minister Stef Blok (Buitenlandse Zaken). „Wij drukken de andere kant op.”
Redenen genoeg waarom Nederland druk blijft zetten op Rusland, zo meldt Blok in de ’Ruslandbrief’ die maandag naar de Tweede Kamer gaat. Aan het gedrag van Rusland is niks verbeterd, stelt Blok. Al in 2015 kon het kabinet vaststellen dat de relaties met Rusland over de hele linie moeilijker waren geworden.
Rusland voerde oorlog in Oost-Oekraïne, nam de Krim in en had de hand in de aanslag op het burgervliegtuig MH17. Nog altijd ontkent Moskou zijn rol bij die aanslag, zaait het twijfel over het onderzoek en werkt het gerechtigheid tegen.
Er waren politieke moorden op Brits en Duits grondgebied. Er was de heterdaad in Den Haag bij de poging om het netwerk van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) te hacken en de moord op spion Skripal in Engeland te verdoezelen.
De machtspolitiek in de VN, de steun aan de Syrische dictator Assad. Het schenden van het INF-verdrag, waarmee Europa opeens weer beducht moet zijn voor Russische kruisraketten. „Op heel veel vlakken is er eerder een verslechtering. Als je de laatste state of the union hoort van Poetin. De taal die hij uitsloeg, de borstklopperij, het was heel dreigend.”
“De taal die Poetin uitsloeg, de borstklopperij, het was heel dreigend”
Uitgerekend tegen deze achtergrond zoekt de Franse president Macron openlijk toenadering tot Rusland. Zo zag de Fransman in de gevangenenruil met Oekraïne een teken dat Poetin zijn agressieve buitenlandbeleid aan het veranderen was.
Blok weet beter: de onwettig aangehouden Oekraïense marinemannen die Rusland vrijliet, waren makkelijk wisselgeld tegen die Russische gevangenen. Onder hen was immers Vladimir Tsemach, een Oekraïner die tijdens de aanslag op MH17 de leiding had over de luchtafweer in Oost-Oekraïne.
Hij is verdachte in het proces dat in maart begint. Na de ruil heeft Rusland hem niet uitgeleverd, zoals Nederland had gevraagd, maar hem weer laten terugkeren naar Oost-Oekraïne. Daarmee is de kans verkeken dat Tsemach terecht zal staan – Rusland en Oekraïne leveren immers volgens hun eigen grondwetten geen onderdanen uit. Bovendien heeft Oekraïne in het oosten nog altijd weinig te zeggen.
Wat doet dit voor de steun die Nederland zo nodig heeft voor het proces tegen de MH17-verdachten?
„Voor ons staat in de verhouding met Rusland MH17 bovenaan. Altijd. Het is ook nodig dat Nederland hier steeds de leiding blijft nemen. Bij elke gelegenheid waar we internationaal optreden, stellen we het aan de orde. Zolang wij het op de agenda blijven zetten, merk ik dat wij steun krijgen. Zouden we ermee ophouden, dan zouden andere landen denken: dan gaan wij het ook niet doen.”
Sancties blijven toch een lastig instrument. We kunnen wel vaststellen dat ze niet helpen Rusland op andere gedachten te brengen. Hoe lang moet je er nog mee doorgaan?
„Zolang er geen ander gedrag is van Rusland zullen we die sancties voortzetten. Er is altijd een reden voor die sancties. Zolang die reden geldt, gelden wat mij betreft ook de sancties. Daar moet je standvastig in zijn. Je merkt wel steeds twijfel bij andere landen wanneer we sancties verlengen. Gelukkig hebben we de Europese landen afgelopen week toch nog op één lijn gekregen.”
Goed, die sancties zijn verlengd. Maar Rusland trekt zich er niks van aan. Tijd voor iets anders, zou je zeggen.
„Sancties zijn ook niet de enige drukmiddelen. Na de moord op Skripal hebben met we, net als een hoop andere Europese landen, Russische diplomaten uitgewezen. Na de hack bij de OPCW hebben we samen met de Britten gewerkt aan een Europees sanctieregime voor cyberaanvallen. Een doorbraak. Vorige week is daar ook nog een sanctiemechanisme tegen mensenrechtenschendingen bij gekomen.”
Die gevangenis is gebouwd, maar er zitten nog geen gevangenen in. Wie moeten op die sanctielijst?
„We zijn nu bezig daar namen onder te krijgen. Daar hebben we zeker gedachten over, maar het helpt in deze fase niet als ik die namen noem.”
Toch is het niet alleen een vijandsbeeld dat het kabinet schetst in zijn nieuwe Ruslandaanpak.
„Rusland is en blijft een grote buur, een kernwapenstaat. We moeten in gesprek blijven, al is het alleen maar om nucleaire ongelukken te voorkomen. Niet voor niets is Nederland voorstander van overleg tussen de NAVO en Rusland.”
Behalve een niet te negeren machtsfactor is Rusland ook een economische macht waarmee Nederland een stevige handelsrelatie heeft. Ons land is na China en Duitsland de derde handelspartner van Rusland.
Zo’n vierhonderd Nederlandse bedrijven zijn in Rusland gevestigd. Ongeveer drieduizend Nederlandse ondernemingen zijn actief op de Russische markt. De vraag naar Nederlandse technologie voor de Russische landbouw is de afgelopen jaren gestegen.
Dan is er nog Nord Stream 2, de pijplijn die Russisch gas via de Baltische zee en Duitsland naar Europa brengt. Het project, dat de eindfase nadert, wordt deels gefinancierd door het Nederlandse Shell.
De Verenigde Staten, onze machtigste bondgenoot, vinden dat wij ons hiermee uitleveren aan de Russen. Ze dreigen met sancties voor westerse bedrijven die zich met het project inlaten. Wat vindt u daarvan?
„De mening ken ik. Dit is een nationale beslissing waar we zelf over gaan. Nederland moet voor zijn energieleveranties niet afhankelijk zijn van één land. De VS levert ook graag LNG (vloeibaar gemaakt aardgas). Er staat een grote LNG-terminal in Rotterdam. Ze zijn welkom, maar het kan niet zo zijn dat een ander land ons vertelt waar wij onze energie vandaan halen.”
Maar we máken ons toch afhankelijker van Rusland? Het kabinet erkent zelf dat gas een geopolitiek wapen is.
„Daarom staat onze LNG-terminal ook open voor gas uit de VS, uit Algerije en Qatar. Daarom zetten we in Europa in op alternatieve energiebronnen. Bovendien is de Amerikaanse aanname verkeerd. Die gaat uit van de redenering dat het verbreken van handelsrelaties zou helpen de spanningen te verminderen. Juist niet. Waar Rusland over de schreef gaat, moeten we maatregelen nemen, zoals sancties; maar daarnaast wil ik ook een normale relatie.”
Dat is toch dubbel? Zo van: ik vind je gevaarlijk, maar heb je nodig.
„Omdat er grote veiligheidsbelangen spelen, moet je in gesprek blijven. Een land volkomen isoleren, maakt de mogelijkheid van akkoorden sluiten over ontwapening kleiner.”
Het helpt dan wel als die uitnodigende hand ook een vuist kan maken. Waarom voldoet Nederland dan nog steeds niet aan zijn NAVO-verplichtingen?
„We hebben in het regeerakkoord en daarna afspraken gemaakt over verhoging van de defensie-uitgaven en daar houden we ons aan. Het gaat de goede kant op, maar we zijn er inderdaad nog niet. Bij een volgend kabinet moet er nog een schep bovenop.”
Hoe staat het met de steun van de VS voor MH17?
„Die is op dit punt onvoorwaardelijk. Het dwingt ook respect af zoals we ons opstellen: een land van 17 miljoen inwoners dat het toch maar opneemt tegen het grote Rusland. Maar ook hier geldt: als wij er niet meer om zouden vragen, zou het ook bij de VS van de radar verdwijnen.”
AD 23.12.2019 Het kabinet past de houding richting Rusland niet aan, hoewel het land zich steeds meer afkeert van de internationale wereldorde. Als dat in het Nederlandse belang is, blijft het kabinet ‘selectief’ verbinding zoeken.
Dat schrijft minister Stef Blok aan de Tweede Kamer, die hem unaniem om een Ruslandstrategie had verzocht. Maar van een nieuwe strategie is geen sprake: het beleid van de afgelopen jaren, ‘druk en dialoog’, blijft ook de komende jaren in stand.
Wel zijn er zorgen, vooral over de manier waarop Rusland de lidstaten van de Europese Unie uit elkaar probeert te spelen. In sommige Europese landen, Hongarije bijvoorbeeld, wordt gepleit voor meer ontspanning in de relatie met Europa – iets wat Rusland zelf ook zou willen.
Tegelijkertijd, zo constateert Blok, streeft het land naar ‘een veiligheidsarchitectuur in Europa waarin de rol van de Navo aanzienlijk is verzwakt of is uitgespeeld’.
MH17
De diplomatieke spanning met het land begon met de Russische annexatie van het Oekraïense schiereiland de Krim. Daarna bemoeide Rusland zich actief met de oorlog in het oosten van Oekraïne, waarboven vlucht MH17 werd neergehaald.
‘Waarheidsvinding’ en Rusland ‘aanspreken’ op de verplichting volledig mee te werken aan het strafrechtelijke onderzoek blijven voor Nederland prioriteit ‘ook in de toekomst’.
Rusland verspreidt daarnaast nepnieuws, stelt zich dreigend en intimiderend op tegen de Baltische Staten en Polen en maakt zich schuldig aan spionage. Dat laatste ook op Nederlands grondgebied, getuige de verijdelde Russische hack bij de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag in 2018.
Rusland gebruikte volgens onderzoek een chemisch wapen op Brits grondgebied om de dubbelspion Sergej Skripal uit te schakelen.
Wissel getrokken
Dat alles ‘bemoeilijkt de samenwerking met Rusland’, stelt de VVD-bewindsman, en ‘heeft een wissel getrokken op stabiliteit en veiligheid in Europa’.
Toch is Nederland ‘gebaat bij een economische dialoog met Rusland’, omdat ‘de staat’ voor het grootste deel de Russische economie bepaalt. Tegelijkertijd is de Russische blik als gevolg van de westerse sancties meer gericht op economische samenwerking met Aziatische landen, met name China.
NU 23.12.2019 Volgens buitenlandminister Stef Blok is de relatie met Rusland de afgelopen vijf jaar “complex gebleven”. Hij schrijft aan de Tweede Kamer dat Rusland de afgelopen jaren onverminderd is doorgegaan met het opzoeken van confrontaties met “westerse mogendheden”.
“Dat leidt tot zorgen over veiligheid in veel Europese landen, waaronder Nederland”, licht Blok toe. “Die zorgen zijn er ook over de aantasting van de mensenrechten in Rusland.”
Als voorbeeld noemt Blok onder meer de cyberoperatie tegen de in Den Haag gevestigde toezichthouder OPCW van vorig jaar en ook de aanslag op het leven van de voormalige Russische spion Sergei Skripal in het Verenigd Koninkrijk.
“We kunnen niet naïef zijn over onze veiligheid en we moeten pal staan voor onze waarden. Daarom investeren we in de Nederlandse defensie en in onze cyberveiligheid en laten we ons horen als de mensenrechten onder druk staan.”
Kabinet kiest voor ‘druk en selectieve samenwerking’
Volgens Blok zal het kabinet kiezen voor een combinatie van “druk en selectieve samenwerking” als Ruslandbeleid.
Blok schrijft wel in contact te willen blijven met het land, omdat er nog altijd gezamenlijke belangen zijn. “We delen belangen in het bestrijden van terrorisme, georganiseerde misdaad en proliferatie van kernwapens, maar ook het tegengaan van klimaatverandering.”
Strategie uitgewerkt op verzoek van Kamer
De Ruslandstrategie van Bloks ministerie is uitgewerkt op verzoek van de Tweede Kamer. Een motie daarover werd vorig jaar tijdens het debat over de cyberoperatie tegen de OPCW door de hele Kamer gesteund.
In 2015 kwam het toenmalige kabinet ook met een beleidsbrief ten aanzien van Rusland. Destijds werd geschreven dat Rusland zich openlijk leek af te keren van de internationale rechtsorde, mensenrechten en Europese veiligheid.
“De afgelopen jaren heeft deze trend zich doorgezet”, aldus Blok. “Dat leidt tot meer onzekerheid en onvoorspelbaarheid.”
Trouw 23.12.2019 De nieuwe diplomatieke strategie van het kabinet ten opzichte van Rusland laat nauwelijks ruimte voor toenadering. MH17 domineert de relatie, en ook over tal van andere zaken heeft Den Haag klachten.
Het kabinet zet in op een harde diplomatieke koers richting Rusland. Mogelijkheden voor een betere relatie met Moskou zijn er nauwelijks, zo oordeelt minister van buitenlandse zaken Stef Blok in een op verzoek van de Kamer opgestelde Ruslandstrategie.
Deels komt dat door een lijst aan onderwerpen waarover Rusland met meer Westerse landen botst. Het gaat dan om de agressie tegen Oekraïne, de steun aan president Assad in Syrië, aanslagen op naar Europa gevluchte dissidenten en digitale spionage.
Toen Russische spionnen vorig jaar betrapt werden bij een poging de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag te hacken, sloeg Nederland publiekelijk terug door hun namen te noemen en gezichten te tonen.
Nog belangrijker voor Nederland is MH17. In De Telegraaf zei Blok maandag dat dit onderwerp ‘altijd bovenaan’ staat in de Nederlandse verhouding met Rusland. In maart begint het proces tegen een aantal Russische verdachten en het Openbaar Ministerie heeft bij het vervolgonderzoek hoge figuren in het Kremlin in het vizier.
De aandacht voor MH17 betekent dat Nederland op het wereldtoneel diplomatiek krediet inzet om medestanders tegen Rusland te vinden. Den Haag klaagt dat Moskou niet meewerkt aan het strafproces, iets wat volgens een resolutie van de VN-Veiligheidsraad wel moet.
Blok vindt dat hij ook in gesprekken met andere landen telkens over MH17 moet beginnen, zodat die zien hoe belangrijk het voor Nederland is en ze diplomatieke rugdekking blijven geven.
Druk houden op Rusland
Hieruit volgt dat Nederland binnen de Europese Unie een belangrijke plek inneemt in de groep landen die via economische sancties druk op Rusland willen houden. Blok herhaalt dat de strafmaatregelen van kracht moeten blijven zolang Rusland de steun aan strijdgroepen in het oosten van Oekraïne niet staakt.
Er zijn ook landen, zoals Hongarije of Italië, die wel van de sancties af willen om weer ongestoord handel te kunnen drijven met Rusland.
Met de Ruslandstrategie neemt Nederland nadrukkelijk afstand van de Franse president Emmanuel Macron. Die zei in november dat hij samen met Hongarije toenadering tot Rusland probeert te zoeken, omdat het land een belangrijke partner kan zijn in de strijd tegen islamitisch terrorisme.
Begin dit jaar stelde defensie de auto tentoon die Russische spionnen gebruikten bij een poging de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens te hacken.Beeld ANP
Volgens Macron heeft Moskou baat bij een betere relatie met Europa. Niet alleen omdat terrorisme een bedreiging vormt voor Rusland, ook omdat het land door de Europese sancties afhankelijker wordt van China. Door goede banden met Europa te onderhouden, kan Rusland voorkomen dat de opkomende Aziatische grootmacht te veel invloed over hem krijgt.
Nederland gaat niet mee in deze analyse van Macron. De strategie besteedt nauwelijks aandacht aan wat de opkomst van China betekent en beschrijft vooral de onderwerpen waar Nederland met Rusland van mening over verschilt. In gesprekken met Rusland wil het kabinet die punten nog eens herhalen.
Blok erkent dat dialoog in de Navo-Rusland de afgelopen jaren weinig heeft opgeleverd. Deze ontmoetingen komen er vooral op neer dat beide partijen een lijst met klachten over de ander voorlezen. Toch pleit Blok niet voor een andere aanpak.
Het kabinet erkent wel het belang van handel met Rusland, omdat het land een van de belangrijkste handelspartners van Nederland buiten de EU is. Toch wordt deze handelsrelatie niet gebruikt als een aanknopingspunt om ook aan een betere diplomatieke band te werken.
Nederland heeft sinds 2014 geen minister meer op handelsmissie naar Rusland gestuurd en in de nieuwe strategie staat geen voornemen om dat te doen. In gesprekken over handel wil het kabinet ook klagen over oneerlijke handelspraktijken en corruptie in Rusland. Zo blijft de politieke relatie waarschijnlijk nog jaren ijzig.
Lees ook:
Waarom de VS de aanleg van de Nord Stream 2-gaspijp willen voorkomen
MSN 23.12.2019 De Amerikaanse president Trump heeft sancties aangekondigd tegen bedrijven die meewerken aan de aanleg van de gaspijpleiding Nord Stream 2 die van Rusland naar Duitsland loopt. Veel bedrijven dreigen te worden getroffen, waaronder het Nederlands-Zwitserse offshoreconcern Allseas van de Nederlander Edward Heerema.
Dat heeft inmiddels zijn werkzaamheden voor Nord Stream 2 gestaakt. Ook olieconcern Shell en baggeraars Van Oord en Boskalis zijn bij het project betrokken. Acht vragen over de sancties en de gevolgen.
Wat wil president Trump bereiken met de sancties?
Trump dreigt al langer met sancties tegen de Europese deelnemers aan het omstreden Nord Stream-project. Volgens de Amerikaanse president maakt Europa zich met de intensieve gasimport tot „gijzelaar” van Rusland. „Wij beschermen Duitsland, Frankrijk en al deze landen, en dan sluiten enkele landen een pijpleidingdeal met Rusland en betalen zo miljarden aan de Russische schatkist.”
Maar de president houdt ook de eigen handelsbelangen goed voor ogen, waarbij het de vraag is hoe realistisch die zijn. Trump ziet graag dat Amerikaanse gasbedrijven meer vloeibaar aardgas (lng) gaan afzetten in Europa, iets waar Rusland voor dekomende jaren ook op inzet. Vooralsnog ligt het zwaartepunt van de Amerikaanse lng-export echter in Zuid-Amerika en Azië, waar bedrijven meer gas goedkoper kunnen afzetten. De details van de sancties moeten nog bekend worden.
Waarom ligt Nord Stream 2 zo gevoelig?
De pijpleidingen (Nord Stream 2 is een aanvulling op een eerdere, parallelle Nord Stream-pijp) zorgen al jaren voor verdeeldheid binnen Europa. Tegenstanders in vooral Oost-Europa beschouwen het als een geopolitiek instrument waarmee Rusland Oost-Europese landen politiek en financieel kan afknijpen.
Nu moet Rusland nog veel gas exporteren via de pijplijn die door Oekraïne loopt. Voorstanders zien in de naar schatting 10 miljard euro kostende pijp liever een commercieel project, dat op termijn kan voorzien in een kwart van de Europese gasvraag en een schoner alternatief biedt voor vervuilende steenkool.
Hoe reageert Rusland op de sancties?
„Dergelijke stappen zullen niet zonder gepaste reactie blijven”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov maandag. Hij wilde niet zeggen welke maatregelen Moskou overweegt. De Russische Buitenlandminister Sergej Lavrov zei dat na invoering van de sancties „geen enkel land ter wereld nog zal twijfelen aan de onbetrouwbaarheid van de VS als partner”.
Kan dit gevolgen hebben voor de Nederlandse gasvoorziening?
Nederland is al ruim anderhalf jaar geen (netto)exporteur meer van aardgas. Door de aardbevingsproblemen in Groningen loopt de binnenlandse productie snel terug. In 2022 wordt de Groningse productie mogelijk al beëindigd. Dan is Nederland nog niet helemaal afhankelijk van buitenlands gas.
Op dit moment komt de helft van de Nederlandse gasproductie van de zogeheten kleine velden, die deels in de Noordzee liggen. Maar ook de productie van die kleine gasvelden neemt af, vooral omdat veel velden geleidelijk uitgeput raken.
Al met al wordt de import van aardgas elk jaar belangrijker. Vorig jaar werd voor zo’n 38 miljard kubieke meter gas gebruikt, en naar schatting zo’n 5 miljard daarvan kwam uit Rusland. Die Russische import neemt zonder meer toe, is de verwachting van experts.
Toch lijkt niemand nog nerveus. Eventuele vertraging bij Nord Stream 2 zal niet snel tot problemen in Nederland leiden. Van prijsstijgingen is geen sprake. Integendeel, door een deal vorige week tussen Rusland en Oekraïne over de doorvoer van Russisch gas, dalen de prijzen juist. Gas via Nord Stream 1 is door de nieuwe afspraken voor in elk geval vijf jaar verzekerd.
Heeft Nederland een alternatief voor Russisch gas?
Naast Rusland is ook Noorwegen een grote gasexporteur in Europa, maar qua productie zit dat land aan zijn maximum. De import van vloeibaar gas, lng, zou een beter alternatief kunnen zijn voor Russisch gas. Lng kan met tankers uit het Midden-Oosten, zoals uit Qatar, komen, en ook de Verenigde Staten – een grote producent van schaliegas – exporteren lng.
Nadeel van lng is dat het duurder is dan Russisch en Noors aardgas dat – niet vloeibaar – via pijpleidingen Nederland binnenkomt. De beschikbaarheid van lng zorgt er in elk geval voor dat Rusland de prijs van aardgas de komende jaren niet onbeperkt kan verhogen.
Hoe reageert Shell op de perikelen bij Nord Stream 2?
Shell behoort met vier andere westerse concerns tot de medefinanciers van de pijpleiding. Het olie- en gasconcern heeft een lening uitstaan van 285 miljoen dollar. Verder voorziet Shell het project van 665 miljoen dollar via een combinatie van leningen en garanties.
Het bedrijf zegt in een reactie de Amerikaanse sancties te betreuren. De pijpleiding is volgens Shell „een belangrijk project”, omdat de gasproductie in Europa afneemt. Het bedrijf bekijkt momenteel de implicaties van de Amerikaanse maatregelen. Het concern is een van de belangrijkste afnemers van Amerikaans vloeibaar gas.
Wat zijn de gevolgen voor andere Nederlandse bedrijven?
Drie Nederlandse bedrijven bouwen mee aan Nord Stream 2. Het Delftse Allseas van Edward Heerema, statutair gevestigd in Zwitserland, en baggeraars Van Oord uit Rotterdam en Boskalis uit Papendrecht.
Halverwege 2017 tekenden de baggeraars een contract voor ongeveer 250 miljoen euro. Voor dat geld zouden ze met valpijpschepen en grind de zeebodem onder de pijpleiding effenen. Overheidskredietverzekeraar Atradius DSB was bereid om de klus te dekken, maar de bedrijven zetten de kredietaanvraag niet door. De aangekondigde sancties zijn niet direct gericht tegen deze werkzaamheden, laat een woordvoerder van Van Oord weten.
Allseas wordt wel direct getroffen. Een woordvoerder laat weten dat het offshorebedrijf de werkschepen inmiddels heeft weggehaald. De sancties komen niet onverwacht. „Sinds het moment dat dit traject is gaan lopen, zijn we met de klant in gesprek over deze situatie.”
Over wat het stoppen Allseas gaat kosten, wil de woordvoerder niks zeggen. „Maar de sancties hebben veel meer gevolgen dan alleen dit werk. Als ons personeel de VS niet meer in en uit mag en wij niet meer voor Amerikaanse bedrijven kunnen werken, zoals voor ExxonMobil, dan heeft dat heel veel impact.”
Wat deed Allseas daar precies?
Allseas had de klus gekregen om twee parallelle gaspijpleidingen in de Oostzee te leggen over een lengte van 1.200 kilometer. Het bedrijf had daartoe twee van z’n grootste schepen naar de Oostzee gevaren.
Dat waren de Pioneering Spirit, met 382 meter lengte en 571 opvarenden het grootste schip ter wereld in zijn soort, en de Solitaire, dat dit record had tot de oplevering van de Pioneering Spirit in 2014. In de Duitse territoriale wateren heeft Allseas leidingen gelegd met het schip Audacia.
De sancties zijn specifiek gericht tegen het werk van Allseas. De woordvoerder: „Wat wij kunnen met deze schepen is uniek in de wereld. Als je wil dat dit project stopt, dan moet je deze sancties afkondigen.”
Inspectie van pijpen voor Nord Stream 2 in 2016. President Trump dreigde al langer met sancties tegen deelnemers aan het project.Foto Jens Buettner/EPA
NRC 23.12.2019 Acht vragen Europese deelnemers aan het omstreden Nord Stream-project krijgen te maken met Amerikaanse sancties. Waarom is het project zo omstreden?
De Amerikaanse president Trump heeft sancties aangekondigd tegen bedrijven die meewerken aan de aanleg van de gaspijpleiding Nord Stream 2 die van Rusland naar Duitsland loopt. Veel bedrijven dreigen te worden getroffen, waaronder het Nederlands-Zwitserse offshoreconcern Allseas van de Nederlander Edward Heerema.
Dat heeft inmiddels zijn werkzaamheden voor Nord Stream 2 gestaakt. Ook olieconcern Shell en baggeraars Van Oord en Boskalis zijn bij het project betrokken. Acht vragen over de sancties en de gevolgen.
1. Wat wil president Trump bereiken met de sancties?
Trump dreigt al langer met sancties tegen de Europese deelnemers aan het omstreden Nord Stream-project. Volgens de Amerikaanse president maakt Europa zich met de intensieve gasimport tot „gijzelaar” van Rusland. „Wij beschermen Duitsland, Frankrijk en al deze landen, en dan sluiten enkele landen een pijpleidingdeal met Rusland en betalen zo miljarden aan de Russische schatkist.”
Maar de president houdt ook de eigen handelsbelangen goed voor ogen, waarbij het de vraag is hoe realistisch die zijn. Trump ziet graag dat Amerikaanse gasbedrijven meer vloeibaar aardgas (lng) gaan afzetten in Europa, iets waar Rusland voor dekomende jaren ook op inzet. Vooralsnog ligt het zwaartepunt van de Amerikaanse lng-export echter in Zuid-Amerika en Azië, waar bedrijven meer gas goedkoper kunnen afzetten. De details van de sancties moeten nog bekend worden.
2. Waarom ligt Nord Stream 2 zo gevoelig?
De pijpleidingen (Nord Stream 2 is een aanvulling op een eerdere, parallelle Nord Stream-pijp) zorgen al jaren voor verdeeldheid binnen Europa. Tegenstanders in vooral Oost-Europa beschouwen het als een geopolitiek instrument waarmee Rusland Oost-Europese landen politiek en financieel kan afknijpen.
Nu moet Rusland nog veel gas exporteren via de pijplijn die door Oekraïne loopt. Voorstanders zien in de naar schatting 10 miljard euro kostende pijp liever een commercieel project, dat op termijn kan voorzien in een kwart van de Europese gasvraag en een schoner alternatief biedt voor vervuilende steenkool.
„Dergelijke stappen zullen niet zonder gepaste reactie blijven”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov maandag. Hij wilde niet zeggen welke maatregelen Moskou overweegt. De Russische Buitenlandminister Sergej Lavrov zei dat na invoering van de sancties „geen enkel land ter wereld nog zal twijfelen aan de onbetrouwbaarheid van de VS als partner”.
4. Kan dit gevolgen hebben voor de Nederlandse gasvoorziening?
Nederland is al ruim anderhalf jaar geen (netto)exporteur meer van aardgas. Door de aardbevingsproblemen in Groningen loopt de binnenlandse productie snel terug. In 2022 wordt de Groningse productie mogelijk al beëindigd. Dan is Nederland nog niet helemaal afhankelijk van buitenlands gas.
Op dit moment komt de helft van de Nederlandse gasproductie van de zogeheten kleine velden, die deels in de Noordzee liggen. Maar ook de productie van die kleine gasvelden neemt af, vooral omdat veel velden geleidelijk uitgeput raken.
Al met al wordt de import van aardgas elk jaar belangrijker. Vorig jaar werd voor zo’n 38 miljard kubieke meter gas gebruikt, en naar schatting zo’n 5 miljard daarvan kwam uit Rusland. Die Russische import neemt zonder meer toe, is de verwachting van experts.
Toch lijkt niemand nog nerveus. Eventuele vertraging bij Nord Stream 2 zal niet snel tot problemen in Nederland leiden. Van prijsstijgingen is geen sprake. Integendeel, door een deal vorige week tussen Rusland en Oekraïne over de doorvoer van Russisch gas, dalen de prijzen juist. Gas via Nord Stream 1 is door de nieuwe afspraken voor in elk geval vijf jaar verzekerd.
5. Heeft Nederland een alternatief voor Russisch gas?
Naast Rusland is ook Noorwegen een grote gasexporteur in Europa, maar qua productie zit dat land aan zijn maximum. De import van vloeibaar gas, lng, zou een beter alternatief kunnen zijn voor Russisch gas. Lng kan met tankers uit het Midden-Oosten, zoals uit Qatar, komen, en ook de Verenigde Staten – een grote producent van schaliegas – exporteren lng.
Nadeel van lng is dat het duurder is dan Russisch en Noors aardgas dat – niet vloeibaar – via pijpleidingen Nederland binnenkomt. De beschikbaarheid van lng zorgt er in elk geval voor dat Rusland de prijs van aardgas de komende jaren niet onbeperkt kan verhogen.
6. Hoe reageert Shell op de perikelen bij Nord Stream 2?
Shell behoort met vier andere westerse concerns tot de medefinanciers van de pijpleiding. Het olie- en gasconcern heeft een lening uitstaan van 285 miljoen dollar. Verder voorziet Shell het project van 665 miljoen dollar via een combinatie van leningen en garanties.
Het bedrijf zegt in een reactie de Amerikaanse sancties te betreuren. De pijpleiding is volgens Shell „een belangrijk project”, omdat de gasproductie in Europa afneemt. Het bedrijf bekijkt momenteel de implicaties van de Amerikaanse maatregelen. Het concern is een van de belangrijkste afnemers van Amerikaans vloeibaar gas.
7. Wat zijn de gevolgen voor andere Nederlandse bedrijven?
Drie Nederlandse bedrijven bouwen mee aan Nord Stream 2. Het Delftse Allseas van Edward Heerema, statutair gevestigd in Zwitserland, en baggeraars Van Oord uit Rotterdam en Boskalis uit Papendrecht.
Halverwege 2017 tekenden de baggeraars een contract voor ongeveer 250 miljoen euro. Voor dat geld zouden ze met valpijpschepen en grind de zeebodem onder de pijpleiding effenen. Overheidskredietverzekeraar Atradius DSB was bereid om de klus te dekken, maar de bedrijven zetten de aanvraag niet door. De aangekondigde sancties zijn niet direct gericht tegen deze werkzaamheden, laat een woordvoerder van Van Oord weten.
Allseas wordt wel direct getroffen. Een woordvoerder laat weten dat het offshorebedrijf de werkschepen inmiddels heeft weggehaald. De sancties komen niet onverwacht. „Sinds het moment dat dit traject is gaan lopen, zijn we met de klant in gesprek over deze situatie.”
Over wat het stoppen Allseas gaat kosten, wil de woordvoerder niks zeggen. „Maar de sancties hebben veel meer gevolgen dan alleen dit werk. Als ons personeel de VS niet meer in en uit mag en wij niet meer voor Amerikaanse bedrijven kunnen werken, zoals voor ExxonMobil, dan heeft dat heel veel impact.”
8. Wat deed Allseas daar precies?
Allseas had de klus gekregen om twee parallelle gaspijpleidingen in de Oostzee te leggen over een lengte van 1.200 kilometer. Het bedrijf had daartoe twee van z’n grootste schepen naar de Oostzee gevaren. Dat waren de Pioneering Spirit, met 382 meter lengte en 571 opvarenden het grootste schip ter wereld in zijn soort, en de Solitaire, dat dit record had tot de oplevering van de Pioneering Spirit in 2014. In de Duitse territoriale wateren heeft Allseas leidingen gelegd met het schip Audacia.
De sancties zijn specifiek gericht tegen het werk van Allseas. De woordvoerder: „Wat wij kunnen met deze schepen is uniek in de wereld. Als je wil dat dit project stopt, dan moet je deze sancties afkondigen.”
Telegraaf 23.12.2019 De aanleg van de omstreden gaspijpleiding Nord Stream 2, die loopt vanuit Rusland naar Duitsland via de Oostzee, moet in de tweede helft van 2020 zijn voltooid. Dat meldde een hoge Duitse ambtenaar die namens de Berlijn de coördinatie over het project heeft.
De eerder door de VS ingestelde sancties zorgen voor een vertraging van enkele maanden. Dit omdat het Nederlands-Zwitserse bedrijf Allseas na die aankondiging zijn werkzaamheden aan de pijpleiding stillegde. Met het Russisch-Duitse project was een bedrag van 10 miljard euro gemoeid. Door de beslissing van Allseas valt het project iets duurder uit.
De Amerikaanse president Donald Trump tekende eerder wetgeving, waarmee de VS strenge economische sancties opleggen aan ondernemingen die zijn betrokken bij de aanleg. Washington is tegen de pijpleiding, omdat het Kremlin daarmee meer invloed in West-Europa zou krijgen.
Kortom, er is hier altijd wel iets om over te zeiken. Ze zeggen in Den Haag daarom:Een dag nie gezeik, is een dag nie geleef.
Disclaimer: Dit is een non-profit site. Waar mogelijk is gebruik gemaakt van rechtenvrij materiaal via o.a. de Wikimedia Commons-licenties. Mocht u bezwaar hebben tegen de plaatsing van enig beeldmateriaal op deze site, omdat u bijvoorbeeld rechthebbende bent, laat u dan zo snel mogelijk een bericht achter opdat er zo spoedig mogelijk actie ondernomen kan worden.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data52214809-1bd5c2.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data52205809-c2679a.jpg)
© ANP Foto pic.twitter.com/AwrIdUOrFG
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data53309656-94052e.jpg)
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/12/data53396270-72593e.jpg)
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/11/data38899212-a1c21d.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/79002ba0-254f-11ea-8930-02d1dbdc35d1.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data53401055-d54456.jpg)
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/11/data38383845-fdf0b3-2.jpg)
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/52754580-2570-11ea-8930-02d1dbdc35d1.jpg)
Debat in de Digitale Hofstad 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.